مزیت مقیاس

صرفه‌ به مقیاس یا مزیت مقیاس (به انگلیسی: Economies of scale) مفهومی در اقتصاد خرد است که به کسب مزیت کاهش هزینه در اثر افزایش حجم تولید اشاره دارد. صرفه های مقیاس نقش تعیین کننده ای در تعیین ساختار و سازمان بازار دارد. صرفه‌ به مقیاس به معنای آن است که با افزایش حجم تولید، هزینه متوسط تولید هر واحد کالا کاهش می‌یابد. دلایل متعددی برای این مسئله وجود دارد که شامل مواردی همچون: کسب تخفیف در خرید به دلیل حجم بالای خرید، افزایش تجربه و یادگیری کارکنان، کسب منابع مالی بیشتر، سرشکن شدن هزینه‌های بازاریابی در بازارهای وسیع‌تر و بهبود فناوری تولید است.

زمانی که میزان تولید از Q به Q2 افزایش پیدا می‌کند، هزینه متوسط تولید از C به C1 کاهش پیدا می‌کند.

عوامل مختلف فنی ، آماری ، سازمانی و یا وضعیت بازار در این مفهوم و مقیاس موثر هستند.

آنچه باعث رشد بسیاری از صنایع می‌شود، دستیابی به صرفۀ اقتصادی در مقیاس بزرگتر است. در عین حال، وقتی یک یا چند شرکت در صنعتی دارای صرفه به مقیاس هستند اگر شرکت دیگری بخواهد با آنان وارد رقابت شود، یا باید تولید را در مقیاس انبوه آغاز کند یا متحمّل هزینۀ زیاد تولید در مقیاس کم شود.

صرفه‌ به مقیاس برای موقعیتهای مختلف سازمانی و تجاری و در سطوح مختلف مانند تولید ، کارخانه یا کل شرکت کاربرد دارد. صرفه‌ به مقیاس به معنای کاهش هزینه های متوسط با افزایش تولید است . گاهی این صرفه به مقیاس مبنای فیزیکی یا مهندسی دارد ، مانند محاسبه ی هزینه سرمایه تاسیسات تولیدی و اصطکاک ناشی از حمل و نقل و تجهیزات صنعتی بنابر میزان کارکرد آن ها. به عبارتی این مفهوم کاربردهای گسترده ای در علوم مختلف دارد و هدف آن پیدا کردن نقطه‌ی بهینه برای بازدهی سیستم است. مبنای آن نیز بسته به موضوع مورد بررسی متفاوت است مثل نسبت کیفیت به تعداد یا نسبت استهلاک به ساعت کاری و موارد مشابه.

یک مثال روزمره و ساده برای درک این مفهوم: زمانی که شما یک پاکت شیر کوچک خریداری می کنید نسبت به زمانی که یک بطری بزرگ شیر خریداری مکنید پول بیشتری برای آن میپردازید. به عبارتی خرید شیر دو لیتری به صرفه تر است و فروشنده نوعی تخفیف در خرید کالای بیشتر درنظر گرفته است.حال اگر شما بیش از حد مورد نیازتان شیر بخرید به احتمال زیاد شیرها قبل از مصرف فاسد شده و شما ضرر می کنید در حالی که در مرحله خرید به نسیت سود کرده اید. این از دیدگاه خریدار است. فروشنده یا تولید کننده نیز با چالش های مشابه مواجه است. حال این را برای مفاهیم صنعتی و اقتصادی تعمیم دهید.

صرفه‌ به مقیاس اغلب محدودیت هایی دارد ، هر عاملی که سبب عبور از نقطه بهینه (پایین ترین نقطه در نمودار بالا) شود که از آن به بعد نسبت هزینه ها بر یک واحد اضافی از کالا شروع به افزایش می کند. محدودیت های متداول: تولید با نرخ بیشتر از ظرفیت تامین و منابع منطقه مثل زمانی که صنعتی مربوط به تزئینات چوبی بیش از ظرفیت منابع چوب و الوار منطقه دست به تولید بزند. محدودیت دیگر تولید بیش از حد و اشباع کردن بازار منطقه است که در آن صورت تولیدات باید به مناطق دیگری برای فروش فرستاده شوند. در این صورت هم هزینه های حمل و نقل بیشتر از قبل می شوند و هم هزینه های بازاریابی در مناطق دیگر. همچنین با افزایش بی‌برنامه تولید احتمال خطا و عیب در محصولات به واسطه کاهش بازدهی می تواند افزایش یابد.

قبل از نقطه بهنیه مزیت به مقیاس و بعد از نقطه بهینه زیان به مقیاس نام دارد و مفهوم آن در مقابل مزیت به مقیاس است. زمانی که قیمت به ازای افزایش خروجی، افزایش می یابد.

مقایسه ی دو مفهوم صرفه به مقیاس و زیان به مقیاس در نمودار هزینه نسبت به خروجی

صرفه به مقیاس با مفهوم توسعه تجارت (Economies of scope) متفاوت است. چرا که در توسعه تجارت تمرکز بر روی ایجاد شاخه های جدید در فعالیت و تولید محصولات جدید و راه اندازی خطوط تولید جدید است اما در مفهوم صرفه به مقیاس تمرکز بر روی افزایش تولید یک کالا در یک خط تولید برای کاهش هزینه ها است.

مقدمه

معنای ساده اقتصاد مقیاس ، انجام کارها با کارآیی بیشتر و افزایش اندازه است. عوامل موثر در صرفه‌ به مقیاس، خرید (خرید عمده مواد از طریق قراردادهای بلند مدت) ، مدیریت (افزایش تخصص مدیران و کارمندان) ، مالی (اخذ وام های بانکی با بهره کم و دسترسی به ابزارهای مالی بیشتر ) ، بازاریابی (سرشکن کردن هزینه ی تبلیغات در طیف وسیعی از تولید در بازارهای رسانه ای) و فناوری (بهره گیری از بازگشت به مقیاس در عملکرد تولید). هر یک از این عوامل با تغییر منحنی متوسط هزینه کل کوتاه مدت (SRATC) به سمت پایین و راست ، متوسط هزینه های بلند مدت (LRAC) تولید را کاهش می دهد.

صرفه‌ به مقیاس مفهومی است که ممکن است الگوهای تجارت بین الملل یا تعداد شرکت های موجود در یک بازار معین را توضیح دهد. درک این مفهوم به توضیح دلیل رشد شرکتها در برخی صنایع کمک می کند. دو نوع صرفه‌ به مقیاس وجود دارد: داخلی و خارجی. صنعتی که دارای صرفه‌ به مقیاس داخلی است ، صنعتی است که با کاهش تعداد بنگاه های صنعت ، هزینه های تولید کاهش می یابد ، اما بقیه شرکت ها تولید خود را برای مطابقت با سطح قبلی افزایش می دهند. برعکس ، هنگامی که هزینه ها به دلیل معرفی شرکت های بیشتر کاهش می یابد ، آن صنعت از نوع صرفه‌ به مقیاس خارجی است .

هزینه های ثابت و هزینه های متغیر

وقتی از کاهش هزینه‌ها در اثر افزایش مقیاس صحبت می‌شود، منظور هزینه‌های ثابت در یک کسب و کار است.

هزینه های ثابت (Fixed Costs) بر خلاف هزینه های متغیر (Variable Costs) به سادگی با تغییر حجم فعالیت‌ها، تغییر نمی‌کنند.

مثلاً اجاره‌‌ی یک ملک که از آن به عنوان کارگاه خیاطی پاستفاده شود، مستقل از تعداد محصولاتی است که روزانه در آن‌جا دوخته و تولید می‌شود و ثابت است.

هم‌چنین یک رستوران، مستقل از این‌که چند مشتری در روز داشته باشد، باید هزینه‌ی ثابتی را به اجاره‌ی ملک خود اختصاص دهد.

در مقابل، میزان انرژی مصرفی در یک کارخانه، و نیز مواد مصرفی در یک رستوران، تا حد زیادی وابسته به حجم تولید است.

هزینه‌ی ثابت، هزینه‌ای است که با افزایش یک واحد بیشتر از محصول، تغییر نکند.

در مقابل، هزینه متغیر ، حتی با افزایش یک واحد به حجم تولید، افزایش پیدا می‌کند.

با افزایش سهم هزینه‌های ثابت در کل هزینه‌ها، صرفه‌جویی ناشی از مقیاس افزایش می‌یابد.

زیرا با افزایش مقیاس، هزینه‌های ثابت، میان محصولات تولید شده سرشکن می‌شوند و هزینه‌ی تمام شده، کاهش پیدا می‌کند.

انواع صرفه‌ به مقیاس

صرفه‌ به مقیاس دو نوع است.

1- داخلی: این نوع توسط مدیریت قابل کنترل هستند زیرا پارامتر های آن و ریشه آن ها در داخل شرکت هستند.نوع داخلی ناشی از حجم بیشتری از تولید است و معمولاً در شرکت ها و سازمان های بزرگ مشاهده می شوند.

به عنوان مثال ، شرکت های بزرگ می توانند به صورت عمده خرید کنند و به واسطه ی آن تخفیف های ویژه گرفته و در خرید خود سود کنند. با این کار هزینه هر واحد از مواد مورد نیاز آنها برای تولید محصولاتشان کاهش می یابد. آنها می توانند این مقدار پول پس انداز شده در خرید را به عنوان سود خود در نظر گیرند یا می توانند قیمت محصول خود را پایین آورند تا رضایت مشتری را جلب کرده و بر سر قیمت رقابت کنند.

صرفه به مقیاس داخلی خود نیز انواع مختلفی دارد.

• فنی: ناشی از بازدهی در فرآیند تولید است. در هر بار که حجم تولید دو برابر شود ، هزینه های تولید 70 تا 90 درصد کاهش می یابد. شرکت های بزرگتر می توانند از تجهیزات کارآمدتر و تکولوژی های جدید بهره ببرند تا بازدهی و حجم تولید خود را افزایش دهند. به عنوان مثال ، شرکت های بزرگ حمل و نقل با استفاده از ابر تانکرها ،هزینه ها را کاهش می دهند.یا شرکتی که سیستم کنترل کیفی خود را مکانیزه و خودکار کند از هزینه های مربوط به پرداخت دستمزد خود می کاهد.

• قدرت خرید: مانند زمانی که شرکت مقدار زیادی کالا را خریداری می کند که بتواند هزینه های هر واحد آن را کاهش دهد. به عنوان مثال ، سوپرمارکت های جانبو یا افق کوروش در ایران بدلیل خرید عمده ، معمولا قیمت پایین تری از باقی فروشگاه ها و مغازه های محلی دارند.

• مدیریتی: زمانی است که شرکت های بزرگ توانایی تهیه متخصصان را داشته باشند. این متخصصان به طور موثرتری فعالیت های مختلف شرکت را مدیریت می کنند. به عنوان مثال ، یک مدیر فروش فصلی مهارت و تجربه لازم برای دریافت سفارشات بزرگ را دارد. آنها حقوق بالایی می خواهند اما این اقدام به صرفه است چراکه بازدهی بالاتری دارند.

• مالی: به معنای دسترسی آسانتر و ارزانتر شرکت به سرمایه است. بودجه شرکت بزرگتر می تواند با عرضه اولیه از بورس سهام تأمین شود. رتبه بندی اعتبار شرکت های بزرگ بیشتر است. در نتیجه ، آنها از نرخ بهره کمتری برای اوراق قرضه خود بهره مند می شوند. به عبارت دیگر ، هنگام گرفتن وام از بانک ها و دسترسی به طیف وسیعی از ابزارهای مالی ، هزینه کمتری نسبت به این خدمات(بهره کمتر) پرداخت می کنند.

• شبکه:در درجه اول در مشاغل آنلاین رخ می دهد. پشتیبانی از هر مشتری اضافی با زیرساخت های موجود تقریباً هزینه ای ندارد. بنابراین ، هرگونه درآمد از مشتری جدید ، سود کسب و کار تلفی می شود. یک مثال عالی eBay است.

• بازاریابی: به معنای سرشکن کردن هزینه تبلیغات در بازارهای رسانه برای طیف وسیعی از تولیدات است.

2- خارجی: به عوامل بیرونی و خارج از شرکت بستگی دارد. مثل صنعت مورد نظر، جغرافیا، دولت و سیاست گذاری ها، قوانین و مواردی از این دست.

این عوامل برای تمتم اعضای آن صنعت خاص و در ان جغرافیای خاص یکسان است. به عنوان مثال ، فرض کنید دولت می خواهد تولید فولاد را افزایش دهد. به منظور انجام این کار ، دولت اعلام می کند که به کلیه تولیدکنندگان فولاد که بیش از 10 هزار کارگر استخدام می کنند ، 20 درصد تخفیف مالیاتی داده می شود. بنابراین ، شرکت ها و بنگاه هایی که کمتر از 10 هزار کارگر استخدام می کنند ، می توانند با به کارگیری کارگران بیشتر ، متوسط هزینه تولید خود را کاهش دهند. این یک نمونه از صرفه به مقیاس خارجی است - مقیاسی که کل صنعت یا بخشی از اقتصاد را تحت تأثیر قرار می دهد.

منحنی هزینه های ثابت(FC)، متغیر (VC) و کلی (TC) در نمودار قیمت بر حسب حجم تولید

انواع هزینه و صرفه به مقیاس

منحنی متوسط هزینه ها در نمودار قیمت بر حسب حجم تولید AVC (Average Variable Cost)= متوسط هزینه های متغیر AFC (Average Fixed Cost)= متوسط هزینه های ثابت AC (Average Cost)= متوسط کل هزینه ها MC (Marginal Cost)= هزینه‌ی نهایی

هزینه های ثابت: این هزینه ها برای یک شرکت با مقدار تولید تغییر نمی کند (ثابت می ماند).مانند اجاره ، پرداخت وام ، بیمه و غیره.به طور کلی این هزینه ها چه یک شرکت صفر واحد یا ده هزار واحد تولید کند ، یکسان است. روی نمودار هزینه ها ، FC یک خط افقی است.

هزینه های متغیر: هزینه هایی هستند که با مقدار تولید شده تغییر می کنند. نیروی کار ، برق و مواد اولیه همه نمونه هایی از هزینه های متغیر هستند زیرا با تولید واحدهای بیشتر پول بیشتری برای کار ، برق و مواد اولیه هزینه می شود.به همین علت در نمودار هزینه ها ، VC به صورت یک منحنی صعودی است.

هزینه کل: مجموع هزینه های متغیر و هزینه های ثابت معادل کل هزینه ها است. بر روی نمودار ، منحنی TC و VC مانند هم اند با این تفاوت که منحنی TC به اندازه ی هزینه های ثابت از VC بالاتر است.

هزینه نهایی: هزینه نهایی، حاصل تفسیم تغییر در کل هزینه بر تغییر در مقدار است (MC = ∆TC / ∆Q). معمولاً تغییر مقدار فقط 1 است بنابراین MC هزینه مربوط به تولید فقط یک واحد دیگر از خروجی است. منحنی هزینه نهایی، ATC و AVC را در حداقل نقاط آن ها قطع می کند. زیرا تا زمانی که هزینه تولید یک واحد دیگر از خروجی (MC) کمتر از میانگین فعلی باشد ، میانگین افت خواهد کرد.به عبارتی تولید یک واحد بیشتر، اثر نزولی بر میانگین هزینه ها دارد. همچنین،تا زمانی که هزینه تولید یک واحد دیگر از تولید بالاتر از میانگین فعلی باشد ، متوسط افزایش می یابد.

متوسط هزینه های ثابت:برای محاسبه این نوع هزینه،تمام هزینه های ثابت یک شرکت را جمع کرده و بر مقدار تولید تقسیم کنید (AFC = FC / Q). این مقدار به ازای افزایش حجم تولید ،به طور مداوم کاهش می یابد.این منحنی به ندرت کشیده می شود زیرا فاصله دو منحنی ATC و AVC در هر نقطه از نمودار برابر AFC خواهد بود.

متوسط هزینه های متغیر: برای محاسبه این نوع هزینه،تمام هزینه های متغیر را برای یک شرکت جمع کنید و بر مقدار تولید شده تقسیم کنید (AVC = VC / Q).این نوع هزینه تا زمانی که MC را قطع کند کاهش می یابد و سپس افزایش می یابد.

متوسط کل هزینه ها: مجموع هزینه های متغیر و هزینه های ثابت و سپس تقسیم این مجموع بر مقدار ، متوسط کل هزینه ها را به شما می دهد (ATC = TC / Q). این نوع هزینه مانند متوسط هزینه های متغیر،تا زمانی که MC را قطع کند کاهش می یابد و سپس افزایش می یابد. تولید به مقداری که ATC آن در حداقل باشد ، از نظر تولیدی کارآمد است.

متوسط کل هزینه کوتاه مدت=Short-run Average Total Cost (SRATC) متوسط کل هزینه بلند مدت=Long-run Average Total Cost (LRATC)

متوسط کل هزینه کوتاه مدت:این نوع هزینه میانگین کل هزینه ها را در یک بازه زمانی کوتاه بیان می کند. هنگامی که یک کسب و کار برای اولین بار افتتاح می شود ، برای مقادیر مختلفی که می تواند تولید کند ، منحنی متوسط هزینه کوتاه مدت دارد. در کوتاه مدت فقط هزینه های متغیر قابل تغییر است و هزینه های ثابت قابل تغییر نیستند. شرکت فقط می تواند با تغییر مقدار مواد اولیه ، نیروی کار و غیره که در فرآیند تولید استفاده می کند، نرخ تولید را تغییر دهد.

متوسط کل هزینه بلند مدت: در طولانی مدت ، تمام هزینه ها (ثابت و متغیر) می توانند تغییر کنند. این شرکت با خرید ماشین آلات بیشتر یا ساخت کارخانه جدید می تواند ظرفیت خود را گسترش دهد. این تغییر به شرکت یک منحنی هزینه کل متوسط کوتاه مدت به ازای مقادیر بیشتری از تولید را می دهد. همانطور که شرکت به رشد خود با اضافه کردن ظرفیت‌های جدید ادامه می دهد ، منحنی هزینه کل متوسط کوتاه مدت را به ازای مقدار بیشتری از تولید ایجاد می کند. به عبارتی در بلند مدت، می توان این منحنی ها کوناه مدت را با ازای ظرفیت های مختلف مشاهده و بررس کرد که این منحنی جدید، منحنی متوسط کل هزینه باند مدت نام دارد.در هر مقطعی از زمان نیز به کمک منحنی های کوتاه مدت، می توان بازدهی به ازای حجم تولید های مختلف را مشاهده کرد.

صرفه به مقیاس: وقتی منحنی هزینه کل در دراز مدت به سمت پایین شیب پیدا کند ، مقادیر بالاتر هزینه، متوسط کمتری دارند. این امر برای بسیاری از بنگاه ها به دلیل گسترش و کارآیی بیشتر به آنها امکان می دهد تا هزینه های متوسط را به حداقل برسانند. به این می گویند ضرفه به مقیاس.

بسیاری از مشاغل در نهایت به مرحله ای می رسند که ادامه گسترش منجر به ایجاد عملیات های ناکارآمد و غیره می شود که باعث افزایش متوسط هزینه ها می‌گزدد. هنگامی که این اتفاق می افتد ، منحنی هزینه کل در بلند مدت افزایش خواهد بود. به این وضعیت، زیان به مقیاس یا (diseconomies of scale) گفته می‌شود.

بین بخش های افزایش و کاهشی در منحنی هزینه کل در بلند مدت ، غالباً یک قسمت مسطح وجود دارد که در این بازه، شرکت نه صرفه به مقیاس و نه زیان به مقیاس را تجربه می کند. در این ناحیه ، با گسترش ظرفیت تولید تجارت ، متوسط هزینه های بلندمدت تغییر نمی کند.

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Economies of Scale». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۴ فوریه ۲۰۱۱.
• Michael E. Porter, Competitive strategy, Free Press, ۱۹۸۰