شیونگ‌نو

شیونگ‌نو یا هیونگ نو (در منابع علمی XIONGNU یا Hsiung-nu یا Hiung-nu یا Xiong-nu به معنای بردگان ظالم) (آوانگاری سازگار با گویش چینی بر پایه گزارش سیما چیان از واژه خیَئونَ اوستایی) یک کنفدراسیون قبیله‌ای از مردم کوچ‌نشین بود که بر اساس منابع کهن چینی، از قرن سوم پیش از میلاد تا اواخر قرن اول میلادی در شرق استپ اوراسیا (امروزه مغولستان، مغولستان داخلی، سیبری، سین‌کیانگ، گانسو) ساکن بودند. منابع چینی گزارش می‌دهند که مودو چانیو، در سال ۲۰۹ پیش از میلاد، امپراتوری شیونگ‌نو را تأسیس کرد. فرضیات مختلفی برای زبان آن ها توسط محققان ارائه داده شده است . هون یک اصطلاح جمعی برای سوارکاران با ریشه های مختلف بود که سبک زندگی عشایری یا نیمه عشایری را پیش می بردند. به باور پژوهشگران تصور می شود که هون ها از تبار شیونگ نو ها باشند

قلمرو شیونگ‌نو در قرن دوم پیش از میلاد (قبل از جنگ هان–شیونگ‌نو در ۱۳۳ پیش از میلادی تا ۸۹ میلادی): شامل مغولستان، قزاقستان شرقی، قرقیزستان شرقی، سیبری جنوبی و بخش هایی از شمال چین مانند منچوری غربی، سین کیانگ، مغولستان داخلی و گانسو است.

شیونگ نو - قبیله های آریایی در غرب نقشه مشخص است

محدوده شیونگ نو شامل مغولستان، منچوری غربی، سین کیانگ، شرق قزاقستان، شرق قرقیزستان، مغولستان داخلی و گانسو.

تاریخ

مردمان شیونگو به احتمال زیاد بخشی از قوم هون بودند. آن ها مردمانی قبیله ای، و جنگجو بودند که به‌صورت دائم به شمال چین یورش برده و غارتگری می کردند.

آن ها تهدیدی همیشگی برای سلسله هان محسوب می شدند،برای همین چینیان با تکمیل دیوار بزرگ چین سعی در کاهش حملات آن ها کردند.

ریشه شناسی

گسترش کوچ نشینان به مغولستان حدودا ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد (عصر آهن اولیه) و شکل گیری شماتیک امپراتوری شیونگ‌نو در قرن سوم پیش از میلاد

چندین نظریه در مورد هویت و منشا قومی-زبانی شیونگ نو ها وجود دارد.

نظریه ارتباط با هون ها

فرضیه شیونگ نو-هون در اصل توسط مورخ فرانسوی قرن ۱۸ میلادی، ژوزف گیگن ارائه شد. او متوجه شد که مورخان چین باستان به اعضای قبایل مرتبط با شیونگ نو با نام هایی شبیه به نام "هون" اشاره کرده اند. وی همچنین خاطر نشان می کند که در الفبای زبان باستانی سغدی، هم شیونگ نو ها و هم هون‌ها با عنوان γwn (xwn) یاد می‌شدند، که نشان می‌دهد این دو نام مترادف بوده اند. اگرچه این نظریه که شیونگ نو ها پیشینیان هون ها بودند، اکنون توسط بسیاری از محققان پذیرفته شده، اما هنوز به یک اجماع کلی تبدیل نشده است.

نظریه ایرانی زبان بودن شیونگ نو

نظریه دیگری که در میان محققان وجود دارد عنوان می کند که شیونگ نو ها احتمالا ایرانی بودند.(هزاره های افغانستان امروزی) هرلد والتر بیلی نظریه زبان ایرانی شیونگ نو ها را مطرح کرد، با این استدلال که تمامی نام‌ های اولیه شیونگ نو در قرن دوم قبل از میلاد، از یکی از زبان های ایرانی شرقی بوده است.همچنین طبق یافته های بیلی هر چند در میان شیونگ نوها طوایف و گروه های ایرانی زبان بودند، اما نمیتوان شیونگ نو ها را از اقوام ایرانی تبار دانست، بلکه به احتمال قوی تر آنها قبلاً تابع یک قوم ایرانی بوده‌اند و الگوی عشایری و فرهنگ و زبان ایرانی را از آنها آموخته‌اند.

در کتاب تاریخ تمدن‌های آسیای مرکزی که در سال ۱۹۹۴ توسط یونسکو منتشر شد، یانوش هارماتا ویراستار آن ادعا می‌کند که قبایل شیونگ نو دارای نام‌های ایرانی بوده‌اند، و همه کلمات شیونگ نو که توسط چینی‌ها ذکر شده است را می‌توان از یک زبان سکایی دانست. بنابراین اکثر قبایل شیونگ نو به یکی از زبان های ایرانی شرقی صحبت می کردند.

بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۰ میلادی در دانشگاه کمبریج انجام شد، ۱۸ درصد از ژنتیک شیونگ نو ها مربوط به افرادی از تمدن آمودریا است که در مردم امروزی ایران رایج است. حدود ۲۲ درصد دیگر از تبار اوراسیای غربی شیونگ نو ها به فرهنگ سینتاشتا مرتبط بود. بقیه تبار آنها (۶۰٪) متعلق به جمعیت استان خووسگول در شرق آسیا و در اواخر عصر برنز بود.

نظریه ینی‌سئیایی

لایوس لیگتی خاورشناس و زیست شناس مجارستانی که در زمینه زبان های مغولی و ترکی تخصص دارد، اولین دانشمندی بود که پیشنهاد کرد شیونگ نو ها به یکی از زبان‌های ینی‌سئیایی صحبت می کرده اند. در اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی، ادوین پولی بلانک این ایده را با شواهد معتبر گسترش داد. نظریه ینی‌سئیایی توضیح می دهد که "مردم جای" (jie people)، یک قوم غربی از شیونگ نو ها، به زبان ینی‌سئیایی صحبت می کردند. بلانک خاطرنشان می‌کند که زبان غالب شیونگ نو ها احتمالاً ترکی یا ینیسی بوده است، اما متذکر شده است که شیونگ نوها قطعاً یک جامعه چند قومیتی بوده اند.

نظریه ترک بودن شیونگ نو ها

بر اساس مطالعه‌ای که توسط الکساندر ساولیف و چونگوون جونگ در سال ۲۰۲۰ میلادی در مجله "علوم انسانی تکاملی" توسط انتشارات دانشگاه کمبریج منتشر شد، «احتمالاً بخش غالب جمعیت شیونگ نو به زبان ترکی صحبت می‌کردند». با این حال، مطالعات ژنتیکی، ترکیبی از تک گروه های مختلف از آسیای غربی و شرقی یافتند که تنوع ژنتیکی زیادی را در درون مردم شیونگ نو نشان می‌دهد. نظریه ترک زبان بودن شیونگ نو ها ممکن است مربوط به تبار شرق آسیایی شیونگ نو ها باشد.

از طرفداران نظریه ترک زبان بودن شیونگ نو ها می توان به ژان-پی‌یر ابل-رموزا، چین شناس فرانسوی اشاره کرد. رموزا بیان می کند که شیونگ نو ها احتمالاً به یکی از زبان های "نیا ترکی" صحبت می کردند. کریگ جی. بنجامین، مورخ استرالیایی، و استاد تاریخ در دانشگاه مک‌کواری، شیونگ نو ها را نیا ترک ها(proto-Turks)، یا نیا مغول‌هایی (proto-Mongols) می‌داند که احتمالاً به یکی از زبان های ینی‌سئیایی یا تونگوزی صحبت می‌کرده اند.

منابع چینی چندین قوم ترک را به شیونگ نو ها مرتبط می کنند: ۱.گوک ترک ها و طبقه حاکم آنان یعنی خاندان آشینا

۲.اقوام و مردمان اویغور

خاقان های اویغور ادعا می کردند که تبارشان از شیونگ نو ها است. (طبق منابع چینی، بنیانگذار خاقانات اویغور یک حاکم شیونگ نو بود). همچنین برخی منابع تاریخی چین، منشأ شیونگ نو ها را به خیتان‌های مغول نسبت می‌دهند.

نظریه نسب مغولی

مورخان و باستان شناسان مغول و برخی دانشمندان دیگر این فرضیه را مطرح کرده‌اند که شیونگ نو ها به زبانی مرتبط با زبان‌های مغولی صحبت می‌کردند. باستان شناسان مغول اظهار داشتند که مغولان باستان (نیا مغول ها) که پیش از عصر آهن، در حوالی شمال چین و مغولستان امروزی ساکن بودند اجداد شیونگ نو ها بوده اند، و در مقابل برخی از محققان احتمال داده اند که شیونگ نو ها اجداد مغول ها بوده اند. نیکیتا بیچورین شیونگ نو و شیان بی‌‌‌ های مغول را دو دودمان از یک قومیت می دانست.

کتاب باستانی تانگ از بیست قبیله شیوآی (shiwei) نام می برد، که سایر منابع چینی آنها را با خیتان ها مرتبط می دانستند، مردم خیتان که به نوبه خود از تبار شیان بی بودند با شیونگ نو ها نیز مرتبط بودند. چنگیز خان مغول در نامه خود به کیو چوجی از عصر پادشاهی مودو چانیو، با عنوان «دوران دور چانیوی ما» (The remote times of our Chanyu) یاد می کند. همچنین نماد خورشید و ماه شیونگ نو که توسط باستان شناسان کشف شد شبیه به نماد ملی مغولستان امروزی (نماد سویومبو) است.

نظریه زبان مجزا

گرهارد دورفر زبان شناس آلمانی، هرگونه ارتباط بین زبان شیونگ نو و هر زبان شناخته شده دیگری، حتی هرگونه ارتباط با زبان ترکی یا مغولی را رد کرده است.

ژنتیک

یک مطالعه در سال ۲۰۰۳ نشان داد که ۸۹٪ از نسب مادری شیونگ نو ها منشاء آسیای شرقی دارند، در حالی که ۱۱٪ مربوط به اوراسیا غربی هستند. با این حال، یک مطالعه دیگر در سال ۲۰۱۶ نشان داد که ۳۷٪ از ژنتیک مادری شیونگ نو در یک نمونه در مغولستان، منشاء اوراسیای غربی داشتند.

با توجه به تحقیقات مشترک الاند راجرز از دانشگاه کیل و فردریکا کاستل از دانشگاه ایندیانا، جمعیت شیونگ نو بسیار شبیه به مردمان مغول باستان (نیا مغول ها) است که دارای فراوانی مشابهی از تک گروه های مادری شرقی و غربی بود، این تحقیقات ژنتیکی نشان می دهد که تقریباً ۲۷٪ از تک گروه های مادری شیونگ نو از غرب اوراسیا بودند، در حالی که بقیه از شرق آسیا بودند. همچنین این تحقیقات نشان داد که تقریباً ۴۷٪ از تک گروه های پدری شیونگ نو منشاء اوراسیا غربی داشتند، در حالی که بقیه ژنتیک آنها (۵۳٪) منشاء آسیای شرقی داشت.

نگارخانه

مجسمه مودو چانیو، موزه ملی چنگیز خان، اولان باتور

سردیس مودو چانیو(مته خان) در قیصریه، ترکیه

جستارهای وابسته

• مودو چانیو
• ووسون
• شاهنشاهی کوشانی
• لائوشانگ (Laoshang)
• دودمان چین
• دودمان هان