سمندر

سمندر; محدودهٔ زمانی: ژوراسیک پسین تا امروزه
	سمندر خال‌دار «Ambystoma maculatum»
رده‌بندی علمی
حوزه:	یوکاریوت‌ها
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	دوزیستان
راسته:	سمندرسانان; Scopoli، ۱۷۷۷
زیر راسته‌ها
	سمندرهای بدوی; سمندرهای پیشرفته

سَمَندَر (به انگلیسی: Salamander) یا آتَش‌خوار^∗ یکی از انواع دوزیستان از راسته سمندرسانان است. یکی از ویژگی‌های ظاهری بارز این جانوران حالت بدنی مشابه با مارمولک‌ها است. سمندرها جانورانی هستند که در حالت لاروی و همچنین هنگام بلوغ و تا پایان عمر دارای دم هستند و از این جهت با دوزیستانی چون قورباغه‌ها و وزغ‌ها تفاوت دارند. این ویژگی باعث شده که سمندرها در گروه دوزیستان دم‌دار قرار بگیرند. این حیوانات بدن دراز و باریک، دم بلند و پاهای کوتاه و پرده‌دار برای شنا کردن دارند. این جانوران از دم قوی خود برای جلو رفتن در آب استفاده می‌کنند. سمندرها مانند قورباغه‌ها پوست نمناکی دارند و در مناطق مرطوب زندگی می‌کنند. غذای آن‌ها حشره و کرم است. بعضی از سمندرها برای گرفتن طعمه از زبانشان استفاده می‌کنند. بیشتر سمندرها دوران بلوغ خود را در خشکی می‌گذرانند، ولی بعضی از آن‌ها بیشتر عمرشان در آب زندگی می‌کنند. سمندرها به ندرت بیش از چهار انگشت در پاهای جلو و پنج انگشت در پاهای عقبی دارند. بعضی از آن‌ها تعداد انگشتان کمتری داشته و بعضی فاقد پاهای عقبی هستند. سمندرها عموماً قادر به ترمیم و بازسازی اعضای بدن و بعضی از اندام‌های بدنی قطع شدهٔ خود هستند.^[۱]

تعداد زیادی از گونه‌های سمندر سال‌ها و سده‌ها پیش منقرض شده‌اند. تمامی گونه‌های باقی‌مانده و امروزی سمندرها در یک راسته به نام Urodela طبقه‌بندی شده‌اند؛ و گونه‌های این راسته خود به دو زیرراستهٔ سمندرهای بدوی (Cryptobranchoidea) و سمندرهای پیشرفته (Salamandroidea) تقسیم شده‌اند.

واژه‌شناسی

سمندر برگرفته از واژهٔ یونانی «سالامندرا» است، اما در تداول عامیانه گفته می‌شود که از دو واژهٔ «سام» به معنای آتش و «اندر» تشکیل شده‌است و گفته‌اند که در بسیاری از افسانه‌های کهن، سمندر حیوانی متولد شده از آتش معرفی شده‌است و به همین سبب، این نام را به آن داده‌اند.^[۲]^[۳]

ویژگی‌ها

بیشتر سمندرها در آب تخم‌گذاری می‌کنند و بچه سمندرهایی که از تخم بیرون می‌آیند، از جانوران کوچک آبزی تغذیه می‌کنند. بقیهٔ سمندرها در خشکی و در گودال‌های مرطوب زیر درخت‌های قدیمی و سنگ‌ها تخم‌گذاری می‌کنند. مرحلهٔ نوزادی در داخل تخم‌ها سپری می‌شود و سمندرهای کوچک از تخم بیرون می‌آیند. تعداد کمی از سمندرها بچهٔ زنده به دنیا می‌آورند و بعضی سمندرهای ساکن در محیط‌های نامناسب و پُر تنش در حالی که هنوز دورهٔ لاروی را به پایان نرسانده‌اند، شروع به تولید مثل می‌کنند و تعداد کمی از نوزادان سمندر هیچ‌وقت به بلوغ واقعی نمی‌رسند. در این گونه‌ها، جانور بالغ مانند یک نوزاد بزرگ است و مثل نوزادها آبشش پَرمانندی در بیرون سرش دارد.

پوست

سمندرها پوستی فاقد فلس و مرطوب دارند. این رطوبت توسط غدد مخاطی موجود در پوست تأمین می‌شود. حفظ رطوبت پوست اهمیت حیاتی در تنظیم دمای بدن و تنفس سمندرها دارد. در پوست بدن بعضی از سمندرها مانند سمندرک سخت‌پوست سمی بسیار قوی و خطرناک چون تترودوتوکسین وجود دارد. این سمندرها بسیار آرام حرکت کرده و دارای رنگ‌های خاص یا روشن و الگوهای پوستی غیرعادی و گیرا هستند و از این طریق به دشمنان خود اعلام خطر می‌کنند. این گونه الگوهای پوششی بدن و رنگ پوست خاص جانوران به رنگ هشدار معروف است.^[۴]

اندازه

سمندرها اندازه‌های بسیار متفاوتی دارند. بزرگ‌ترین آن‌ها سمندر چینی غول‌پیکر (Andrias davidianus) است. این دوزیست در رودهای سرد کوهستان‌های شمال شرقی، مرکزی و جنوبی چین و مرداب‌های اطراف آن‌ها زندگی می‌کند. طول این جانور می‌تواند تا ۱۸۰ سانتیمتر و وزن آن تا ۶۵ کیلوگرم برسد. همچنین سمندر کوتوله (Desmognathus wrighti) که در آمریکا و در ایالت‌های تنسی، کارولینای شمالی و ویرجینیا یافت می‌شود از کوچک‌ترین گونه‌ها است. اندازهٔ نمونه‌های بالغ این سمندر بین ۳٫۶۸ تا ۵٫۸۰ سانتی‌متر است. با وجود این تنوع اندازه، سمندرها عموماً طولی بین ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر دارند.^[۵]

زیستگاه‌ها و پراکندگی

سمندرها عمدتاً در نیمکره شمالی یافت می‌شوند. همگی به جز Plethodontidae به نواحی معتدل و نیمه‌گرمسیری آمریکای شمالی یا اوراسیا، از جمله شمال آفریقا محدود می‌شوند. اکثر سمندرهای خشکی‌زی نیاز به رطوبت و به‌طور معمول به زیستگاه‌های جنگلی نیاز دارند، در حالی که سمندرهای آبزی در حوضچه‌های بهاری، چشمه‌ها، رودها، و در دریاچه‌ها و رودخانه‌های بزرگ یافت می‌شوند.

از ۶۵۵ گونهٔ کشف شده از سمندرها حدود یک سوم آن‌ها در آمریکای شمالی و به ویژه در ارتفاعات آپالاشیا زندگی می‌کنند.^[۶] گونه‌های بسیار معدودی از سمندرها در آب شور و لب‌شور یافت می‌شوند. یکی از این گونه‌ها سمندر اندرسون (Ambystoma andersoni) است.^[۷] تنها سمندرهای مناطق گرمسیری متعلق به پله‌تودونتیدها plethodontids و زیرخانواده Bolitoglossinae هستند. به‌جز جنس Batrachoseps بقیه گونه‌های بولیتوگلوسین‌ها bolitoglossines، عمدتاً در مکزیک و آمریکای مرکزی وجود دارند. تعداد کمی از گونه‌ها در حوضه رود آمازون یافت می‌شوند. این گونه‌های مهاجم نواحی گرمسیری شدیداً موفق بوده و نزدیک به ۴۳٪ از تعداد کل گونه‌های سمندرهای موجود (حدود ۶۵۵ گونه) را تشکیل می‌دهند.^[۸]

تغذیه

سمندرها گوشت‌خوار هستند و تقریباً از هر موجود زنده که در دسترس باشد و توان شکار و بلعیدنش را داشته باشند تغذیه می‌کنند. اغلب سمندرها بر خلاف قورباغه‌ها دارای دندان‌های ریزی هستند که درگرفتن شکار به آن‌ها کمک می‌کند.^[۹] جانداران مورد تغذیهٔ سمندرها شامل انواع حشرات و بندپایان مثل پشه، سوسک، ملخ، عنکبوت‌ها، میگو و ماهی‌های کوچک، انواع کرم‌ها، حلزون‌ها، لارو و نوزاد سایر موجودات زنده هستند. برخی از سمندرها مثل سمندر سیاه و سمندر ببری در صورت کمبود غذا به هم‌نوع‌خواری یا خوردن لارو سایر گونه‌های سمندر روی می‌آورند.^[۱۰]

سمندرهای با اندازه بزرگ‌تر مثل سمندر بزرگ ژاپنی از موجودات بزرگ‌تر مانند پستانداران، خرچنگ‌ها، ماهی و دوزیستان تغذیه می‌کند.^[۱۱]

ژنوم و ژنتیک

سمندرها ژنوم بسیار بزرگی دارند. اندازهٔ ژنوم سمندرها بسته به گونهٔ آن‌ها بین ۱۴ تا ۱۲۰ میلیارد جفت نوکلئوتید است. (ژنوم انسان دارای ۳٫۲ میلیارد جفت نوکلئوتید است)^[۱۲]

طبقه‌بندی

Caudata

†various fossils inc. Pangerpeton, Karauridae

Urodela

سمندرهای بدوی

	سمندران آسیایی

	سمندر بزرگ

سمندرهای پیشرفته

سمندرهای بی‌پا

Treptobranchia

	سمندر زیرزمینی

	سمندر بزرگ آرام

	سمندرهای ماری

	سمندر بی‌شش

گونه‌های موجود در ایران

نمونه تصویر	نام رایج	نام علمی
گونه‌های موجود در ایران
	سمندر کوهستانی ایران	Paradactylodon persicusalleganiensis
	سمندر لرستانی	Neurergus kaiseri
	سمندر آتشین	Salamandra infraimmaculata
	سمندر غارزی گرگانی	Paradactylodon gorganensis

جستارهای وابسته

پانویس

^ فرهنگ فشرده فارسی به انگلیسی آریانپور.

منابع

↑ May 2013, Tanya Lewis 20. "Missing Parts? Salamander Regeneration Secret Revealed". livescience.com (به انگلیسی). Retrieved 2020-11-06.
↑ «معنی سام | لغت‌نامه دهخدا». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۹.
↑ حیات‌وحش ایران. تهران: نشرطلایی. ۱۳۹۰.
↑ Howard, Ronnie R.; Brodie, Edmund D. Jr. (1973). "A Batesian mimetic complex in salamanders: responses of avian predators". Herpetologica. 29 (1): 33–41. JSTOR 3891196.
↑ Stebbins & Cohen (1995) p. 3
↑ Naish, Darren. "THE AMAZING WORLD OF SALAMANDERS". Scientific American Blog Network (به انگلیسی). Retrieved 2020-11-21.
↑ Brad Shaffer; Oscar Flores-Villela; Gabriela Parra-Olea; David Wake (2004). "Ambystoma andersoni". IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature
↑ حاجیقلی کمی: بررسی و مطالعه سمندر غاری Paradactylodon gorganensis در استان گلستان. دانشگاه گلستان. دی‌ماه ۱۳۹۴.[۱]^{^{[پیوند مرده]}}
↑ Lanza, B.; Vanni, S.; Nistri, A. (1998). Cogger, H. G.; Zweifel, R. G. (eds.). Encyclopedia of Reptiles and Amphibians. Academic Press. pp. 60–68. ISBN 978-0-12-178560-4.
↑ «AmphibiaWeb - Andrias japonicus». amphibiaweb.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۰۶.
↑ «AmphibiaWeb - Desmognathus quadramaculatus». amphibiaweb.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۰۶.
↑ Sun, Cheng; Shepard, Donald B.; Chong, Rebecca A.; López Arriaza, José; Hall, Kathryn; Castoe, Todd A.; Feschotte, Cédric; Pollock, David D.; Mueller, Rachel Lockridge (2012). "LTR retrotransposons contribute to genomic gigantism in plethodontid salamanders". Genome Biology and Evolution. 4 (2): 168–183. doi:10.1093/gbe/evr139. ISSN 1759-6653. PMC 3318908. PMID 22200636.

"منبع جعبه‌زیست" (به انگلیسی). ویکی‌پدیای انگلیسی. Retrieved 22 November 2008.
دانشنامهٔ آکسفورد

[1] May 2013, Tanya Lewis 20. "Missing Parts? Salamander Regeneration Secret Revealed". livescience.com (به انگلیسی). Retrieved 2020-11-06.

[2] «معنی سام | لغت‌نامه دهخدا». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۹.

[3] حیات‌وحش ایران. تهران: نشرطلایی. ۱۳۹۰.

[Howard-4] Howard, Ronnie R.; Brodie, Edmund D. Jr. (1973). "A Batesian mimetic complex in salamanders: responses of avian predators". Herpetologica. 29 (1): 33–41. JSTOR 3891196.

[stebbins3-5] Stebbins & Cohen (1995) p. 3

[6] Naish, Darren. "THE AMAZING WORLD OF SALAMANDERS". Scientific American Blog Network (به انگلیسی). Retrieved 2020-11-21.

[7] Brad Shaffer; Oscar Flores-Villela; Gabriela Parra-Olea; David Wake (2004). "Ambystoma andersoni". IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature

[8] حاجیقلی کمی: بررسی و مطالعه سمندر غاری Paradactylodon gorganensis در استان گلستان. دانشگاه گلستان. دی‌ماه ۱۳۹۴.[۱]^{^{[پیوند مرده]}}

[EoR_pp.60–68-9] Lanza, B.; Vanni, S.; Nistri, A. (1998). Cogger, H. G.; Zweifel, R. G. (eds.). Encyclopedia of Reptiles and Amphibians. Academic Press. pp. 60–68. ISBN 978-0-12-178560-4.

[10] «AmphibiaWeb - Andrias japonicus». amphibiaweb.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۰۶.

[11] «AmphibiaWeb - Desmognathus quadramaculatus». amphibiaweb.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۰۶.

[12] Sun, Cheng; Shepard, Donald B.; Chong, Rebecca A.; López Arriaza, José; Hall, Kathryn; Castoe, Todd A.; Feschotte, Cédric; Pollock, David D.; Mueller, Rachel Lockridge (2012). "LTR retrotransposons contribute to genomic gigantism in plethodontid salamanders". Genome Biology and Evolution. 4 (2): 168–183. doi:10.1093/gbe/evr139. ISSN 1759-6653. PMC 3318908. PMID 22200636.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]