زنگ (منطقه)

زنگ یا زنج در منابع اسلامی،^[۱]^[۲] نامی است که جغرافی‌دانان مسلمان به بخش خاصی از جنوب شرق آفریقا اطلاق می‌کردند.^[۳] مردم بومی بانتوتبار این منطقه نیز زنگی نامیده می‌شدند. این واژه ریشه واژگان زنگبار («ساحل زنگ») و دریای زنگ است.

واژه لاتین‌شده زینگیوم (Zingium) نام باستانی مناطق ساحلی کنیا و تانزانیای امروزی در جنوب شرق آفریقا است. معماری سکونتگاه‌های تجاری این منطقه امروزه یک موضوع مطالعه در برنامه‌ریزی شهری است.^[۴] سکونتگاه‌های ساحلی زنگ تا سده‌ها منبع عاج، طلا و برده در کرانه‌های اقیانوس هند بودند.

پیشینه

جغرافی دانان از لحاظ تاریخی سواحل شرقی آفریقا را به‌طور کلی به چندین منطقه بر اساس ساکنان مربوطه هر منطقه تقسیم کردند. منابع عربی و چینی، منطقه عمومی را که در جنوب مصر، حبشه و بربره (سومالی) قرار داشت را زنگ ذکر کرده‌اند.^[۵]

موقعیت

زنج در مجاورت جنوب شرقی آفریقا قرار داشت و مردمانی بانتو زبان به نام زنگ در آن ساکن بودند.^[۳]^[۵]^[۶] منطقه اصلی زنگ از قلمرو جنوب راس کامبونی کنونی (جنوبی‌ترین منطقه سومالی)^[۷] تا جزیره پمبا در تانزانیا امتداد داشت. در جنوب پمبا، سفاله در موزامبیک کنونی قرار داشت که مرز شمالی آن احتمالاً پانگانی بوده‌است. فراتر از سفاله قلمرو مبهم واق‌واق نیز در موزامبیک بود.^[۸]^[۹] مسعودی، تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان عرب سده دهم، سفاله را دورترین حد منطقه زنگ توصیف می‌کند و لقب پادشاه آن را مفالمه ذکر می‌کند که واژه‌ای بانتو است.^[۳]

در ادبیات فارسی

واژه زنگ و مشتقات آن در ادبیات فارسی کاربرد فراوان دارد. ضرب‌المثل «یا زنگی زنگ، یا رومی روم» اشاره به پرهیز از دورویی از ضرب‌المثل‌های پرکاربرد فارسی است.^[۱۰] نظامی نیز می‌گوید:^[۱۰]

جهان را نیست کاری جز زرنگی

گهی رومی نماید گاه زنگی

فردوسی نیز در شاهنامه اینچنین به زنگ اشاره کرده:

چو اندر هوا شب علم برگشاد

شد آن روی رومیش زنگی نژاد

سعدی نیز در بوستان اینچنین می‌گوید:

به کوشش نه روید گل از شاخ بید

نه زنگی به گرمابه گردد سپید

مولانا نیز در دیوان شمس بیان کرده:

که بی این دو عالم ندارد نظام

اگر روم خوبست بی‌زنگ نیست

منابع

↑ El-Azhari, Taef (2016). Zengi and the Muslim Response to the Crusades: The Politics of Jihad. Routledge. p. 20. ISBN 978-1-317-58939-6. Retrieved 3 January 2017.
↑ Ḵẖān, M. S. (1981). "Al-Masʿūdī and the Geography of India". Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft. 131 (1): 119–136 [p. 130]. JSTOR 43376756.
↑ ^۳٫۰ ^۳٫۱ ^۳٫۲ Bagley, F. R. C.; et al. (1997). The Last Great Muslim Empires. Brill. p. 174. ISBN 1-55876-112-8.
↑ Pollard, E.; Fleisher, J.; Wynne-Jones, S. (2012). "Beyond the Stone Town: Maritime Architecture at Fourteenth–Fifteenth Century Songo Mnara, Tanzania". Journal of Maritime Archaeology. 7 (1): 43–62. Bibcode:2012JMarA...7...43P. doi:10.1007/s11457-012-9094-9. S2CID 162935843.
↑ ^۵٫۰ ^۵٫۱ Raunig, Walter (2005). Afrikas Horn: Akten der Ersten Internationalen Littmann-Konferenz 2. bis 5. Mai 2002 in München. Otto Harrassowitz Verlag. p. 130. ISBN 3-447-05175-2. ancient Arabic geography had quite a fixed pattern in listing the countries from the Red Sea to the Indian Ocean: These are al-Misr (Egypt)—al-Muqurra (or other designations for Nubian kingdoms)—Zanj (Azania, i.e. the country of the "blacks"). Correspondingly almost all these terms (or as I believe: all of them!) also appear in ancient and medieval Chinese geography.
↑ Ogot, Bethwell A. (1974). Zamani: A Survey of East African History. East African Publishing House. p. 104.
↑ Insoll, Timothy (2003). The Archaeology of Islam in Sub-Saharan Africa. Cambridge University Press. p. 61. ISBN 0-521-65171-9.
↑ Chittick, Neville (1968). "The Coast Before the Arrival of the Portuguese". In Ogot, B. A.; Kieran, J. A. (eds.). Zamani: A Survey of East African History. pp. 100–118.
↑ Goodwin, Stefan (2006). Africa's Legacies of Urbanization: Unfolding Saga of a Continent. Lexington Books. p. 301. ISBN 0-7391-0731-3.
↑ ^۱۰٫۰ ^۱۰٫۱ «یا زنگی زنگ، یا رومی روم یعنی چه؟». دانش‌چی.

پیوند به بیرون

Map of Tanganyika and Zanzibar in 1886 showing Zanj

[1] El-Azhari, Taef (2016). Zengi and the Muslim Response to the Crusades: The Politics of Jihad. Routledge. p. 20. ISBN 978-1-317-58939-6. Retrieved 3 January 2017.

[Steiner-2] Ḵẖān, M. S. (1981). "Al-Masʿūdī and the Geography of India". Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft. 131 (1): 119–136 [p. 130]. JSTOR 43376756.

[Bagley-3] ۳٫۰ ^۳٫۱ ^۳٫۲ Bagley, F. R. C.; et al. (1997). The Last Great Muslim Empires. Brill. p. 174. ISBN 1-55876-112-8.

[4] Pollard, E.; Fleisher, J.; Wynne-Jones, S. (2012). "Beyond the Stone Town: Maritime Architecture at Fourteenth–Fifteenth Century Songo Mnara, Tanzania". Journal of Maritime Archaeology. 7 (1): 43–62. Bibcode:2012JMarA...7...43P. doi:10.1007/s11457-012-9094-9. S2CID 162935843.

[Raunig-5] ۵٫۰ ^۵٫۱ Raunig, Walter (2005). Afrikas Horn: Akten der Ersten Internationalen Littmann-Konferenz 2. bis 5. Mai 2002 in München. Otto Harrassowitz Verlag. p. 130. ISBN 3-447-05175-2. ancient Arabic geography had quite a fixed pattern in listing the countries from the Red Sea to the Indian Ocean: These are al-Misr (Egypt)—al-Muqurra (or other designations for Nubian kingdoms)—Zanj (Azania, i.e. the country of the "blacks"). Correspondingly almost all these terms (or as I believe: all of them!) also appear in ancient and medieval Chinese geography.

[Ogot-6] Ogot, Bethwell A. (1974). Zamani: A Survey of East African History. East African Publishing House. p. 104.

[7] Insoll, Timothy (2003). The Archaeology of Islam in Sub-Saharan Africa. Cambridge University Press. p. 61. ISBN 0-521-65171-9.

[8] Chittick, Neville (1968). "The Coast Before the Arrival of the Portuguese". In Ogot, B. A.; Kieran, J. A. (eds.). Zamani: A Survey of East African History. pp. 100–118.

[9] Goodwin, Stefan (2006). Africa's Legacies of Urbanization: Unfolding Saga of a Continent. Lexington Books. p. 301. ISBN 0-7391-0731-3.

[زنگ-10] ۱۰٫۰ ^۱۰٫۱ «یا زنگی زنگ، یا رومی روم یعنی چه؟». دانش‌چی.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]