زبان کیریباسی
زبان کیریباسی یا گیلبرتی (به کیریباسی: Taetae ni Kiribati)، یکی از زبان‌های میکرونزیایی و از خانوادهٔ زبان‌های آسترونزیایی است. در زبان کیریباسی ti به صورت «س» تلفظ می‌شود و به این خاطر تلفظ درست نام این کشور کیریباس و زبان آن کیریباسی است.
| زبان کیریباسی | |
|---|---|
| گیلبرتی | |
| Taetae ni Kiribati | |
| زبان بومی در | کیریباتی |
شمار گویشوران | ناشناخته (۱۲۰۰۰۰ اشاره‌شده ۱۹۸۸–۲۰۱۰)[۱] |
| الفبای لاتین (الفبای کیریباتیایی) | |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در | کیریباتی |
| تنظیم‌شده توسط | انجمن زبان کیریباتیایی |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۲–۶۳۹ | gil |
| ایزو ۳–۶۳۹ | gil |
| گلاتولوگ | gilb1244[۲] |
نام
ویرایشواژهٔ کیریباس صورتِ نوینی از واژهٔ گیلبرتس (به انگلیسی: Gilberts) است. نام گیلبرتس برآمده از نام توماس گیلبرت است که به همراه جان مارشال از نخستین اروپایی‌هایی بودند که در سال ۱۷۸۸ میلادی به جزیره‌های گیلبرت رسیدند.
گویشوران
ویرایشبیش از ۹۹٪ مردمی که در کیریباتی (کیریباس) زندگی می‌کنند، از نظر قومی کیریباتی‌تبار بوده[۳] و به زبان کیریباسی صحبت می‌کنند. همچنین بیشترِ باشندگانِ نوئی (تووالو)، جزیره رابی (فیجی)، میلی (جزیره‌های مارشال) و برخی جزیره‌های دیگر (همانند جزیره‌های سلیمان، به ویژه استان چویسئول و وانواتو) که کیریباسی‌تباران به آنجاها جابجا شده[۴] یا (همانند نیوزیلند و هاوایی) به آنجاها کوچیده‌اند، به این زبان سخن می‌گویند.
برخلاف بسیاری از زبان‌های ناحیهٔ اقیانوس آرام، زبان کیریباسی در معرض خطر انقراض نیست و بیشتر گویشورانش در گفتگوهای روزانهٔ خود از آن استفاده می‌کنند. ۹۷٪ باشندگانِ کیریباتی توانایی خواندن زبان کیریباسی و ۸۰٪ آنها تواناییِ خواندن انگلیسی را دارند.[۳]
فهرست کشورها بر پایهٔ گویشوران زبان کیریباتیایی
ویرایشزبانشناسی
ویرایشزبانِ کیریباتیایی دو گویشِ اصلی دارد: گویشِ شمالی و جنوبی. تفاوت‌های اصلیِ این دو گویش در تلفظِ برخی واژه‌ها است. جزیره‌های بوتاری تاری و ماکین نیز گویش‌های ویژهٔ خودشان را دارند. این گویش‌ها از نظرِ تلفظ و واژگان با زبان استانداردِ کیریباتیایی تفاوت دارند.
فهرست گویش‌ها
ویرایشفهرست گویش‌های زبان کیریباسی و پراکنشِ سرزمینی‌شان به ترتیب زیر است:
آواشناسی
ویرایشزبانِ کیریباسی دارای ۱۰ همخوان و ۱۰ واکه (۵ کوتاه و ۵ بلند) است.[۵]
| دولبی | نوک‌زبانی | نرم‌کامی | ||
|---|---|---|---|---|
| ساده | نرم‌کامی شده | |||
| خیشومی | m | mˠ | n | ŋ |
| انسدادی | p | pˠ | t۱ | k |
| سایشی | βˠ۲ | |||
| زنشی | ɾ۲ | |||
- /t/ پیش از /i/ به [s] نرم‌شده و صفیری‌شده می‌شود
- همخوانِ لبی‌نرمکامی زنشیِ /βˠ/، بسته به بافتارِ کاربردی‌اش، ممکن است زنشی یا ناسوده باشد.[۶]
- /ɾ/ در پایانِ هجا پدیدار نمی‌شود[۷]
| پیشین | پسین | |
|---|---|---|
| بسته۱ | i | u |
| میانی | e | o |
| باز | a |
- اگر /i/ و /u/ کوتاه پیش از واکه‌های صدادارتر بیایند، ممکن است به نیم‌واکه تبدیل شوند. برای نمونه: /ie/ → [je] ('sail').[۸]
کیریباسی نوشتاری
ویرایشزبان کیریباسی که پیش از دههٔ ۱۸۴۰ میلادی زبانی نانوشته و شفاهی بود، از آن زمان تا امروز با الفبای لاتین نوشته می‌شود. در آن سالها یک میسیونر مسیحی به نام هیرام بینگهام برای نخستین بار کتاب مقدس را به این زبان ترجمه کرد و همو بود که زبان کیریباسی را با الفبای لاتین نوشت. در الفبای کیریباسی حرفِ s وجود ندارد و به جایش از ti برای نوشتنِ صدای س استفاده می‌شود.
یکی از دشواری‌های بینگهام در ترجمهٔ انجیل به کیریباسی، ارجاع به واژه‌هایی همچون «کوه» بود. چرا که مردمِ کیریباسی در آن زمان پدیده‌ای جغرافیایی به نامِ کوه را نمی‌شناختند (و تنها در اسطوره‌های مردمانِ ساموآ درباره‌اش چیزهایی شنیده بودند). بینگهام تصمیم گرفت از واژهٔ «تپه» که ساده‌تر فهمیده می‌شد استفاده کند. چنین سازگاری‌هایی در همهٔ زبانها باید انجام شود، چرا که چیزهای «نوین» به واژه‌های نوساخته نیاز دارند. برای نمونه، واژهٔ هواپیما در کیریباسی te wanikiba به معنای «کانویی که پرواز می‌کند» است.
| حرف | A | B | E | I | K | M | N | NG | O | R | T | U | W |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| IPA | /ä/ | /p/ | /e/ | /i/ | /k/ | /m/ | /n/ | /ŋ/ | /o/ | /ɾ/ | /t/ | /u/ | /βˠ/ |
برخی عبارت‌های کاربردی
ویرایش- سلام – Mauri
- سلام – [مفرد] Ko na mauri
- سلام – [جمع] Kam na mauri
- حالت چطور است؟ – ?Ko uara
- حالتان چطور است؟ – [به چند نفر] ?Kam uara
- سپاسگزارم – Ko rabwa
- سپاسگزارم – [به چند نفر] Kam rabwa
- خدانگهدار – Ti a boo (می‌بینمت)
پانویس
ویرایش- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ «کیریباتیایی (Gilbertese) در اتنولوگ (18th ed. , 2015)». پیوند خارجی در
|title=وجود دارد (کمک); پارامتر|پیوند=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Gilbertese". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ "Kiribati Census Report 2010 Volume 1" (PDF). National Statistics Office, Ministry of Finance and Economic Development, Government of Kiribati. Archived from the original (PDF) on 10 August 2014. Retrieved 17 March 2013.
- ↑ "Kiribati - Phoenix and Solomon Islands Resettlement Schemes". Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 6 August 2016.
- ↑ Blevins (1999:205–206)
- ↑ Blevins (1999:206)
- ↑ Blevins (1999:207)
- ↑ Blevins (1999:209)
- ↑ Te taetae ni Kiribati – Kiribati Language Lessons – 10
منابع
ویرایش- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Gilbertese language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۶ اوت ۲۰۱۶.