زبان‌های نیوخ
نیوْخ، (Нивхгу диф) نیفخ، گیلیاک،[۳] یا آموری یک خانواده زبانی منزوی و کوچک متشکل از از دو یا سه زبان غیرقابل درک متقابل است[۴][۵] که مردم نیوخ در منچوری بیرونی، حوضه رود آمگون (شاخه آمور)، در امتداد پایین دست آمور و در نیمه شمالی ساخالین بدان سخن می‌گویند. «گیلیاک» اصطلاحی روسی است که برای اقوام منطقه رود آمور به کار می‌رود و اصولاً با نیوخ در ادبیات غربی یکسان است.
| نیوخ | |
|---|---|
| نیفخ، گیلیاک، آموری | |
| нивх диф, нивх туғс | |
 سکونت گاه‌های دارای جمعیت نیوخ‌زبان در سرشماری ۲۰۰۲ روسیه | |
| بیان | [mer ɲivx dif/tuɣs] (گویش آمور); [ɲiɣvŋ duf] (گویش جنوب شرق ساخالین) |
| زبان بومی در | خاور دور روسیه |
| منطقه | شمال جزیره ساخالین، پایین دست رود آمور و پیرامون لیمان آمور. همچنین در گذشته در جزایر شانتار |
| قومیت | ۴٬۶۵۲ نیوخ |
شمار گویشوران | [۱] |
زبان تک‌خانواده یا یکی از خانواده‌های زبانی نخستین جهان | |
گونه‌های نخستین | نیانیوخ
|
| گویش‌ها | نیوخ (Nivx)
نیغونگ (Niɣvŋ)
|
| سیریلیک، لاتین | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | niv |
| گلاتولوگ | gily1242[۲] |
جمعیت مردم نیوخ در طول سدهٔ گذشته ثابت بوده‌است و در سال ۱۸۹۷، ۴٬۵۴۹ نفر و در سال ۱۹۸۹، ۴٬۶۷۳ نفر گزارش شده‌است. با این وجود، تعداد گویشوران نیوخ در میان این مردم از ۱۰۰٪ به ۲۳٫۳٪ در همین دوره کاهش یافت و در سرشماری ۱۹۸۹ فقط ۱۰۷۹ گویشور زبان اول باقی مانده بود.[۶] در سرشماری سال ۲۰۱۰ نیز فقط ۱۹۸ نیوخ را به عنوان زبان مادری خود معرفی کردند که کمتر از ۴ درصد از جمعیت قوم نیوخ بود.[۷]
نیازبان نیانیوخ که نیای زبان‌های امروزی است، در سال ۲۰۱۶ توسط دانشمندان بازسازی شد.[۵]
زبان‌ها
ویرایشنیوخ یک زنجیره گویشی است. در استفاده از نیوخ درجه تنوع زیادی بسته به روستا، طایفه و حتی فرد گوینده، وجود دارد. گونه‌های نیوخ به‌طور سنتی در چهار خوشه جغرافیایی آمور پایین، ساخالین شمالی، ساخالین شرقی و ساخالین جنوبی دسته‌بندی می‌شوند. تفاوت واژگانی و واجی بین این گونه‌ها به اندازه‌ای زیاد است که متخصصان آن‌ها را به دو یا سه زبان تقسیم می‌کنند، اگرچه به دلیل تلاش برای احیای زبان در میان این جمعیت کوچک و ترس از عواقب تقسیم بیشتر، عمدتاً نیوخ به عنوان یک زبان معرفی می‌شود. گروزدوا (۱۹۹۸) نیوخ به دو زبان نیوخ اصلی (شامل گونه‌های آمور پایین و ساخالین شمالی) و ویغونگ (شامل گونه‌های ساخالین شرقی و جنوبی) تقسیم کرد.[۵] فورتسکو (۲۰۱۶) نیز بیان می‌کند گونه‌های آمور، ساخالین شرقی و ساخالین جنوبی نسبت به یکدیگر قابل درک نیستند و هر یک را زبان جداگانه ای می‌خواند.
واج‌شناسی
ویرایشهمخوانها
ویرایشهمخوانهای نیوخ بدین شرحند:
| لبی | لثوی | کامی | نرم‌کامی | زبانکی | چاکنایی | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| خیشومی | m | n | ɲ | ŋ | |||
| انسدادی | باز | p | t | c | k | q | |
| حلقی | pʰ | tʰ | cʰ | kʰ | qʰ | ||
| سایشی | بی‌واک | f | s | x | χ | h | |
| واک‌دار | v | z | ɣ | ʁ | |||
| ناسوده | l | j | w | ||||
| لرزشی | بی‌واک | r̥ | |||||
| واک‌دار | r | ||||||
واکه‌ها
ویرایشاین ۶ واکه در نیوخ وجود دارند.
| پیشین | مرکزی | پسین | |
|---|---|---|---|
| بسته | i | ɨ | u |
| میانه | e | o | |
| باز | a |
نوشتار
ویرایشنیوخ بیشتر به الفبای سیریلیک نوشته می‌شود و دارای ۴۶ حرف است که سه حرف Ё، Щ و Ь فقط در وام‌واژه‌های روسی یافت می‌شوند.
| حرف | واج |
|---|---|
| А а | /a/ |
| Б б | /b/ |
| В в | /v/ |
| Г г | /ɡ/ |
| Ӷ ӷ | /ɢ/ |
| Ғ ғ | /ɣ/ |
| Ӻ ӻ | /ʁ/ |
| Д д | /d/ |
| Е е | /e/ |
| Ё ё | /jo/ |
| Ж ж | /ɟ/ |
| З з | /z/ |
| И и | /i/ |
| Й й | /ɪ/ |
| К к | /k/ |
| Кʼ кʼ | /kʰ/ |
| Ӄ ӄ | /q/ |
| Ӄʼ ӄʼ | /qʰ/ |
| Л л | /l/ |
| М м | /m/ |
| Н н | /n/ |
| Ӈ ӈ | /ŋ/ |
| О о | /o/ |
| П п | /p/ |
| Пʼ пʼ | /pʰ/ |
| Р р | /r/ |
| Р̌ р̌ | /r̥/ |
| С с | /s/ |
| Т т | /t/ |
| Тʼ тʼ | /tʰ/ |
| У у | /u/ |
| Ф ф | /f/ |
| Х х | /x/ |
| Ӽ ӽ | /χ/ |
| Ӿ ӿ | /h/ |
| Ц ц | /t͡s/ |
| Ч ч | /t͡ʃ/ |
| Чʼ чʼ | /t͡ʃʰ/ |
| Ш ш | /ʃ/ |
| Щ щ | /ʃt͡ʃ/ |
| Ъ ъ | /ʔ/ |
| Ы ы | /ə/ |
| Ь ь | /j/ |
| Э э | /ɨ/ |
| Ю ю | /ju/ |
| Я я | /ja/ |
ارتباط با آینو
ویرایشبه نظر می‌رسد مردم آینو ژاپن تماس‌های زبانی فشرده‌ای با نیوخ‌ها در طول دوره از تاریخ خود تجربه کرده‌اند و دارای اشتراکات زبانی بسیاری هستند. مشخص نیست که این موضوع تا چه اندازه بر زبان نیوخ تأثیر گذاشته‌است ولی زبان‌شناسان معتقدند که واژگان مشترک بین زبان آینو و نیوخ به دلیل وام گرفتن است.[۹]
منابع
ویرایش- ↑ نیوخ at اتنولوگ (18th ed., 2015)
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Amur Nivkh". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ Laurie Bauer, 2007, The Linguistics Student’s Handbook, Edinburgh
- ↑ Gruzdeva (1998)
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ Fortescue, Michael. 2016. Comparative Nivkh Dictionary. Languages of the World/Dictionaries (LW/D) 62. Munich: Lincom Europa. شابک ۹۷۸۳۸۶۲۸۸۶۸۷۶
- ↑ Arefiev, Aleksandr (2014). "ЯЗЫКИ КОРЕННЫХ МАЛОЧИСЛЕННЫХ НАРОДОВ СЕВЕРА, СИБИРИ И ДАЛЬНЕГО ВОСТОКА В СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ: ИСТОРИЯ И СОВРЕМЕННОСТЬ" (PDF): 50. Archived from the original (PDF) on 2 February 2022. Retrieved 1 April 2020.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ Arefiev, Aleksandr (2014). "ЯЗЫКИ КОРЕННЫХ МАЛОЧИСЛЕННЫХ НАРОДОВ СЕВЕРА, СИБИРИ И ДАЛЬНЕГО ВОСТОКА В СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ: ИСТОРИЯ И СОВРЕМЕННОСТЬ" (PDF): 97. Archived from the original (PDF) on 2 February 2022. Retrieved 2 April 2020.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ "Nivkh language, alphabet and pronunciation". Omniglot. Retrieved 20 January 2017.
- ↑ Vovin, Alexander. 2016. "On the Linguistic Prehistory of Hokkaidō." In Crosslinguistics and linguistic crossings in Northeast Asia: papers on the languages of Sakhalin and adjacent regions (Studia Orientalia 117).
کتابشناسی
ویرایش- Gruzdeva, Ekaterina. 1998. Nivkh, Lincom Europa, Munich, شابک ۳−۸۹۵۸۶−۰۳۹−۵
- Maddieson, Ian. 1984. Patterns of sounds, Cambridge University Press, شابک ۰−۵۲۱−۲۶۵۳۶−۳
- Mattissen, Johanna. 2003. Dependent Head Synthesis in Nivkh: A Contribution to a Typology of Polysynthesis, John Benjamins, Amsterdam, Philadelphia, شابک ۱−۵۸۸۱۱−۴۷۶−۷
- Nedialkov, Vladimir P. , Otaina, Galina A. 2013. A Syntax of the Nivkh Language: the Amur dialect, Amsterdam ; Philadelphia: John Benjamins Pub. Company, [2013],
- Tangiku, Itsuji / 丹菊逸治. 2008. Basic vocabulary of the Sakhalin dialect of Nivkh language (Nogliki dialect) / ニヴフ語サハリン方言基礎語彙集 (ソグリキ周辺地域). Tokyo: Research Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies (TUFS) / 東京外国語大学アジア・アフリカ言語文化研究所.
پیوند به بیرون
ویرایش- The Nivkhs from The Red Book
- Sound Materials of the Nivkh Language The World's Largest Sound Archive of the Nivkh Language on the Web
- Nivkh alphabet and language at Omniglot
- Nivkh Folk Talkes