دوران تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران

بحران‌های بعد از انقلاب ۱۳۵۷

دوران تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران یا تحکیم انقلاب ایران فرایند تثبیت جمهوری اسلامی ایران، پس از اتمام انقلاب است. پس از اینکه شاه پهلوی و نظام او توسط انقلابیون در بهمن ۱۳۵۷ سرنگون شدند، ایران در «حالت بحران انقلابی» فرورفت که از سقوط رژیم شاهنشاهی تا سال ۱۳۶۱[۱] ادامه یافت.[۲] اقتصاد و دستگاه دولت سقوط کرد و نیروهای نظامی و امنیتی در بی‌نظمی به سر می‌بردند.

دوران تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران
بخشی از تاریخ جمهوری اسلامی ایران
تاریخفوریه ۱۹۷۹ – ۱۹۸۲/۱۹۸۳
موقعیت
نتایج
طرف‌های درگیر

سیاسی:

گروه‌های مسلح:

تنها سیاسی:

گروه‌های مسلح:



متهمان به جدایی‌طلبی:


 عراق
فرماندهان و رهبران

ایران سید روح‌الله خمینی
ایران مرتضی مطهری 
ایران سید محمد بهشتی 
ایران اکبر هاشمی رفسنجانی
ایران ابوالحسن بنی‌صدر[a]
ایران محمدعلی رجایی 
ایران محمدجواد باهنر 
ایران سید علی خامنه‌ای
ایران محمدرضا مهدوی کنی
ایران میرحسین موسوی

ایران محسن رضایی

ایران مهدی بازرگان
ایران ابوالحسن بنی‌صدر[a]
ایران شاپور بختیار
سید محمدکاظم شریعتمداری (اسیر)
احمد مفتی‌زاده (اسیر)
صادق قطب‌زاده اعدام‌شده
کریم سنجابی
داریوش فروهر (اسیر)
کاظم سامی
حبیب‌الله پیمان
نورالدین کیانوری (اسیر)
گروه فرقان  
مسعود رجوی
موسی خیابانی 
منصور حکمت
اشرف دهقانی


عبدالرحمان قاسملو  
فؤاد مصطفی سلطانی 


عراق صدام حسین
تلفات و خسارات
۱۲٬۰۰۰+ کشته و اعدام
بدون احتساب جنگ ایران و عراق
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ابوالحسن بنی صدر، رئیس‌جمهور ایران تا ژوئن ۱۹۸۱ و در نتیجه یک عضو از گروه حاکم بود. سپس او توسط حزب جمهوری اسلامی مجلس سرنگون شد، و به تبعید رفت، و به مبارزه علیه نظام پرداخت.

بعد از حوادث انقلاب، چریک‌های مارکسیست و احزاب فدرال در برخی از مناطق شامل خوزستان، کردستان و گنبد کاووس شورش کردند، که منجر به جنگ بین آنها و نیروهای انقلابی شد. این شورش‌ها در ماه فروردین سال ۱۳۵۸ آغاز شد و بسته به منطقه، بین چند ماه تا بیش از یک سال به طول انجامید. اسناد تازه منتشر شده نشان می‌دهد که ایالات متحده از آن شورش‌ها حمایت میکرد. مشاور امنیت ملی زبیگنیو برژینسکی با کارکنان خود در مورد حمله احتمالی آمریکا به ایران با استفاده از پایگاه‌های ترکی و خاکی صحبت کرده بود اگر شوروی تصمیم به تکرار سناریو بحث افغانستان در ایران باشد.[۳]

در سال ۱۳۶۱، خمینی و حامیانش بر جناح‌های رقیب پیروز شدند و تثبیت قدرت کردند. عناصری که هم باعث بحران و پایان آن بازی در ایران شد، بحران گروگانگیری ایران و حمله به ایران توسط صدام حسین در عراق، و ریاست جمهوری ابوالحسن بنی صدر بود.[۱][۲]

دیدگاه‌ها

ویرایش

منصور حکمت تظاهرات ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ را نقطۀ‌پایان روند انقلاب مردم ایران می‌دانست که از تظاهرات ۱۷ شهریور آغاز شده‌بود. به باور او طی این فاصله نیروهای راستگرای داخلی و خارجی تلاش کردند تا جلوی انقلاب مردم را بگیرند. با بالا گرفتن اعتراضات مردمی، حکومت محمدرضاشاه از سرکوب مردم ناتوان بود و رسانه‌ها و دولت‌های غربی که خطر پیروزی انقلاب را احساس می‌کردند، اقدام به تقویت جریان اسلامی و رهبری اسلامگرایان کردند. با این وجود تا ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ هنوز فضایی نیمه‌باز وجود داشت و جمهوری اسلامی نتوانسته‌بود حکومت خود را به‌طور کامل مستقر سازد و تثبیت این حکومت بعد از سرکوب اعتراضات ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ متحقق شد.[۴]

آمار جانباختگان

ویرایش

پس از استیضاح ابوالحسن بنی‌صدر، تعداد کشته‌شدگان تا حد بسیار زیادی افزایش پیدا کرد که بسیاری از آنان از نیروهای چپ بوده‌اند.[۵] شائول بخاش در این باره می‌گوید: «تعداد کسانی که جانشان را از دست دادند، احتمالا هیچوقت مشخص نخواهد شد. عفو بین الملل تعداد کسانی که در دوازده ماه اول پس از استیضاح بنی صدر کشته شدند را ۲٬۹۴۶ می‌داند. مجاهدین خلق لیستی از کسانی که بین سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۳ کشته شدند را جمع آوری کرده‌است که ۷٬۷۴۶ نفر بوده‌اند.»[۶]

به گفته یرواند آبراهامیان، بین سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۵، بیشتر از ۸٬۰۰۰ نفر توسط اسلام گرایان اعدام شده‌اند.[۷]

جستارهای وابسته

ویرایش

منابع

ویرایش
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ Encyclopedia of Islam and Muslim World, تامسون گیل، 2004, p. 357 (article by Stockdale, Nancy, L. who uses the phrase "revolutionary crisis mode")
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ Keddie, Modern Iran, (2006), p. 241
  3. Mehmet Akif Okur, "The American Geopolitical Interests and Turkey on the Eve of the September 12, 1980 Coup", CTAD, Vol.11, No.21, p. 210-211
  4. اکتبرآنلاین: گفتگوی منصورحکمت با راديو انترناسيونال- ۲۰ سال گذشت: ٣٠ خرداد ۶٠، به نقل از انترناسيونال هفتگى، شمارۀ ۵۸، ٢۵ خرداد ١٣٨٠؛ بازدید در ۶ خرداد ۱۴۰۱.
  5. Source: Letter from Amnesty International to the Shaul Bakhash, 6 July 1982. Quoted in The Reign of the Ayatollahs by Shaul Bakhash, p. 111
  6. list compiled by the Mojahedin quoted in The Reign of the Ayatollahs by Shaul Bakhash, pp. 221-222
  7. Abrahamian, Ervand, History of Modern Iran, Columbia University Press, 2008, p. 181

پیوند به بیرون

ویرایش