حیدر لطیفیان
حیدر قلی خان لطیفیان (۱۲۵۸ – ۵ دی ۱۲۹۴ خورشیدی / ۲۷ دسامبر ۱۹۱۵ میلادی[۱]/ ۱۹ صفر ۱۳۳۴ قمری) شناخته شده با حیدر لطیفیان، از هواداران مشروطه از حامیان حزب دموکرات عامیون (سوسیال دموکراسی ایران) و از فرماندهان جبهه خاورمیانه جنگ جهانی اول[۲] بوده‌است. او در زمان تهدید تسخیر تهران توسط نیروی زمینی امپراتوری روسیه تزاری در جنگ جهانی اول (هنگام گسیل نیروها از اطراف تهران به قم) به خاطر در هم شکستن نظریه انتقال پایتخت توسط دولت موقت مشروطه (کمیته دفاع ملی)، به ساماندهی نیروهای مقاومت و مردمی پرداخت. بعدها از نبرد صورت گرفته به نام نبرد رباط‌کریم یاد می‌شود. بر اساس تطابق تاریخی، نبرد رباط کریم و در پی آن کشته شدن او در شب اربعین حسینی اتفاق افتاد.
حیدر لطیفیان | |
|---|---|
| نام تولد | حیدر قلی لطیفیان |
| زاده | ۱۲۵۸ خورشیدی وهن‌آباد، تهران، ایران |
| درگذشته | ۵ دی ۱۲۹۴ (۳۶ سال)جراحت شمشیر نیروی زمینی امپراتوری روسیه نسیم‌شهر، تهران، ایران |
| مدفن | |
| وفاداری |  ایران |
| شاخه نظامی | کمیته دفاع ملی مشروطه |
| فرماندهی | نیروهای مقاومت مردمی |
| جنگ‌ها و عملیات‌ها | جنگ جهانی اولجبههٔ ایران نبرد رباط‌کریم † |
| همسر(ان) | صاحب جان |
| فرزندان | رحمت‌اله، شکراله، نوراله، فیض‌اله، غلامحسین، بالاخانم |
| امضاء | پرونده:Mohr of Heydar Latifiyan 01.png |
 | |
| شاهان قاجار | |
|---|---|
نام | دورهٔ پادشاهی |
۱۱۷۵–۱۱۶۱ | |
زندگی
ویرایشدوران کودکی و جوانی
ویرایشحیدر لطیفیان، از خاندان لطیفیان، در روستای وهن آباد که (از نظر تقسیمات کشوری قاجار بخشی از خانات حکیم آباد شهرری بوده) به دنیا آمد. گفته شده که اصالتاً این خاندان در دوره صفویه از اهالی نوش‌آباد (از توابع آران و بیدگل) بوده‌اند که بخشی از آنان به سبب خشکسالی و قحطی در سال ۱۲۴۹ تا ۱۲۵۰ خورشیدی به روستاهای اطراف شهر ری که آب کافی داشتند مهاجرت کردند. طبق برآوردها حدود یک دهم جمعیت ایران در این سال‌ها از گرسنگی مردند.[۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]
پدر حیدر از جمله کسانی بود که با حمایت میرزا حسین‌خان سپهسالار معروف به مشیرالدوله، در اطراف تهران سکنا گزید.[۱۰][۱۱] دوران جوانی او مقارن شد با ترور ناصرالدین شاه قاجار که در پی آن پایتخت، دچار تحولات زیادی شد. ساکنین نزدیک به پایتخت هم همانند بقیه ایرانیان، از این تحولات بی‌بهره نماندند.
پیوستن به مشروطیت
ویرایشحیدر در حمایت از حسین پیرنیا (مؤتمن‌الملک) که خود رئیس مجلس شورای ملی و نماینده شش دوره مجلس شورای ملی از طرف شعبه ایالت مرکزی (تهران) حزب اجتماعیون عامیون بود[۱۲]کوشید.[۱۳][۱۴]
دولت مهاجرین
ویرایشدر هیئت دولت مستوفی الممالک (سال ۱۹۱۵) مسئله تغییر پایتخت پیش آمد.[۱۵][۱۶][۱۷] در همین سال قشون روسیه از قزوین به سمت تهران حرکت نمود و رسیدن آنها به کرج اعلام شد.[۱۸]
مستوفی الممالک نخست وزیر وقت به وسیله ملک الشعرای بهار و سلیمان میرزا به کمیته حزب دموکرات محرمانه دستور داد که به قم بروند. ژاندارمری با مهمات و سفیرهای متحدین و آلمان و شماری از نمایندگان مجلس و مردم به قم رفتند.[۱۹]
حیدر به همراه بقیه دموکرات‌ها که از مخالفان اشغال ایران توسط روسیه و بریتانیا بودند، به طرف قم حرکت کردند.[۲۰] به حمایت از کمیته مهاجرت یا کمیته دفاع ملی[۲۱] شامل سلیمان میرزا، سیدحسن مدرس، ادیب‌السلطنه سمیعی، قاسم خان صوراسرافیل، محمدعلی خان فرزین، علی‌اکبر دهخدا، طاهر تنکابنی و…، حیدر لطیفیان به همراه جمعی از اهالی با شناختی که از موقعیت جغرافیایی منطقه داشت، به ساماندهی نیروهای مردمی مقاومت علیه قوای روسی پرداخت.[۱۸]
مبارزه علیه اشغال ایران
ویرایشروسیه در آن زمان همسایه شمالی ایران بود و در دوره قاجار جنگ های زیادی با ایران داشت. نیروهای انگلیسی در جنوب و جنوب شرق ایران با تصرف بخشهایی از خاک ایران به بهانه حفظ منافع ایرانیان باعث نارضایتی ایرانیان شده بودند.[۲۲][۲۳] در طول جنگ جهانی اول، علیرغم اعلام رسمی بی طرفی ایران، دو کشور انگلیس و روسیه به دلیل عدم اعتماد باعث نقض حاکمیت ارضی شدند.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]
روسیه به ایران اولتیماتوم داد تا ویلیام مورگان شوستر (وکیل آمریکایی) را اخراج کند.[۲۹] با این حال، پس از خروج وی، روسیه همچنان به نفوذ خود در ایران ادامه داد. روسیه که پیش از این مجلس شورای ملی را تهدید کرده بود با نزدیک شدن به تهران (پایتخت ایران) باعث بحرانی شدن اوضاع تهران و انحلال مجلس شد.[۳۰] همزمان با انحلال مجلس، روسیه اعلام کرد که کاری به سلطنت ندارد. اما نخست وزیر با حضور بسیاری از نمایندگان مجلس کابینه جدیدی را تشکیل داد و مقر دولت را برای مقابله با متجاوزان از تهران به قم منتقل کرد. از این منظر به آنها کمیته دفاع ملی یا دولت مهاجر می گویند. پس از تصرف تهران به دست روس ها، اداره سایر مناطق آزاد کشور همچنان بر عهده دولت مهاجر بود. این موضوع باعث ناراحتی روس ها شد. لذا برای نابودی کامل دولت (مهاجر) ایران به قم لشکر کشی کردند[۱۸]
فرمان‌های عالی جنگ جهانی اول (از جمله نقض حاکمیت ملی ایران) توسط روسیه پس از مرداد ۱۲۹۴ (آگوست ۱۹۱۵) توسط آخرین امپراتور و فرمانروای مطلق سراسر روسیه، تزار نیکولای دوم صادر می‌شد.[۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵] همچنین فرمانده سابق ارتش روسیه، گراند دوک نیکلا نیکلایویچ (پسرعموی تزار) به معاونت فرماندهی کل و فرماندهی ارتش جنوب و قفقاز منصوب شد.[۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۴۰] همچنین، ژنرال توماس نازاربکیان با ساماندهی نیروهای ارمنی در اشغال مرکز ایران نقش داشت.[۴۱][۴۲]
حدود هشت‌هزار تا نه هزار سرباز روسی به‌منظور حفظ جان و مال اتباع روسیه در چهار مرحله وارد ایران شدند.[۴۳][۴۴] در اواسط آبان ۱۲۹۴ (نوامبر ۱۹۱۵)، ژنرال یودنیچ که فرماندهی کمپین قفقاز را بر عهده داشت، دو ستون را به آذربایجان ایران اعزام کرد. یکی از آنها به فرماندهی ژنرال نیکولای باراتوف دستور داشت که به سمت جنوب غربی به سمت همدان و کرمانشاه پیش برود و راه را برای بغداد باز کند. ستون دوم از راه قم و کاشان به سمت اصفهان پیش رفت. یک دسته دیگر از ارتش قفقاز روسیه به سمت تهران حرکت کرد. در ۲۲ آبان (۱۴ نوامبر)، وزرای اتریش-مجارستان و آلمان، تهران را ترک کردند. حیدر و همراهان همراه سایر نیروهای ایرانی متشکل از۶۰۰۰ ژاندارمری ایرانی، حدود ۳۰۰۰ تن از نیروهای نامنظم ترک و تعدادی از عشایر ناراضی فارس (نیروی تقریباً ۱۵۰۰۰ نفری در این شهر) متعهد شد که نقاط استراتژیک را حفظ کند. با این وجود، در اوایل آذرماه، تهران توسط ارتش قفقاز روسیه و داوطلبان ارمنی متحد آن تصرف شد.[۴۵][۴۶][۴۷]
آخرین مبارزه
ویرایشپس از فتح تهران، اتحاد نیروهای ایرانی گسسته شد. با این‌حال، بخشی از نیروها با خارج شدن از تهران، در پی ایجاد مقاومت مجدد شدند. به همین دلیل قوای روسیه که وارد ایران شدند، تا رباط کریم آمدند[۱۸][۴۸] چرا که می‌خواستند نفوذ کمیته دفاع ملی را بشکنند.[۴۹][۵۰]حسن اعظام قدسی (اعظام الوزارة) درکتاب خاطرات خود به نام «خاطرات من» در مورد نخستین برخورد نظامی روس‌ها با نیروهای ملی می‌نویسد:
«... قشون روس از یک طرف به روستای کُلمه (شهرک فجر، نسیم‌شهر) که بین راه رباط کریم به تهران واقع است می‌رسد، و مبارزین محلی از سه طرف محاصره می‌شوند روس‌ها تقریباً از یک فرسنگی شروع به بمباران منطقه می‌کنند، تا نزدیک غروب سنگرهای مبارزین محلی باتوپ بمباران می‌شود. ولی همهٔ افراد جان سالم به در می‌برند. اما هنگام غروب سواران پیاده‌نظام قشون روس نزدیکتر می شوندو جنگ با شمشیر آغاز و بعد از زد و خوردی خونین ۷۰ نفر کشته می‌شوند... حیدر لطیفیان نیز همانند بقیه همرزمان خود کشته شد. براساس روایات مردمان محلی روس‌ها با بریدن سرهای کشتگان، تشخیص اجساد را دشوار کردند.[۵۱] تنها جسد قابل شناسایی حیدر لطیفیان بود که جسد او را در اطراف امامزاده در شمال روستای وهن آباد به خاک سپردند.[۵۲][۴۹]
زمان نبرد
ویرایشبراساس گزارش های غربی، در ۲۷ دسامبر ۱۹۱۵، در نزدیکی روستای رباط‌کریم حدود ۲۵ مایلی جنوب غرب تهران، قزاق‌های روس ژاندارم‌های ایرانی و مجاهدین را شکست دادند.[۱] بر اساس تطابق تاریخی، نبرد رباط کریم و در پی آن کشته شدن او در ۱۹ صفر ۱۳۳۴ قمری و برابر با شب اربعین حسینی اتفاق افتاد.
پس از نبرد
ویرایشپس از شکست مقاومت مردمی رباط‌کریم و کشته شدن او، عبدالحسین فرمانفرما، از طریق تلگرافی که به اصفهان مخابره شد، اعلام تاسف نمود و به کمیته دفاع ملی[۲۱] بیان داشت که[۱۸]:
«... به حکم اجبار و الجا ناچار به سکوت می‌شوم تا آقایان اضافه بر امتحانات هفت هشت ساله و امتحانات ساوه و رباط‌کریم (شکست مقاومت مردمی)، یک امتحان دیگر هم در اصفهان بنمایند و به قوه اجبار، قشون اجنبی را وسط خاک ایران- که اصفهان باشد- دعوت نمایند …»
— عبدالحسین میرزا فرمانفرما - بعدها نخست وزیر ایران
یادبودها
ویرایشمزار
ویرایشپیکر او را در دامنه ی یکی از تپه های باستانی معمورین در اطراف بقعه ی امامزادگان عین و غین به خاک سپردند. گفته شده در گذشته مردم محلی با توجه به اعتقاد به شهادت او، بسیار آن مکان را گرامی داشته اند.[۵۲] به مرور زمان و با توجه به تخریب قبرستان تاریخی اطراف امامزادگان توسط مسئولین وقت در دهه 1395 خورشیدی به بهانه ی بازسازی و نوسازی آستان امامزادگان، مزار او به همراه سایر قبرهای تاریخی تخریب شده و تنها عده ی اندکی از محل دقیق آن با خبر هستند.
شعر
ویرایشگفته شده میرزاده عشقی در غزل چکامه جنگ خود در رابطه با جنگ جهانی اول، درباره نظام السلطنه و حیدر چنین سروده[۵۳]:
| یک سوی تیغ روس، رسیدست تا کرند | با آن رسوم وحشی و آئین بربری | |
| یک سو به خانقین، کشیدست انگلیس | تیغی که دارد، آهنش آب مزوری... | |
| چیزی نماند کاین دو، به هم در رسند و ما | هر یک نشان شویم، به صد پاره پیکری | |
| هر چند کافی است پی رفع این دو تیغ | تنها «نظام السلطنه» با «تیغ حیدری» |
جستارهای وابسته
ویرایش
پانویس
ویرایش- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ TABNAK، تابناک | (۱۴۰۰/۰۳/۱۶ - ۰۹:۴۴). «ماجرای اخطار انگلیس به دولت وقت ایران در جنگ جهانی». fa. دریافت‌شده در 2024-03-30. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ "List of commanders in the Middle Eastern theatre of World War I" [لیست فرماندهان جبهه خاورمیانه جنگ جهانی اول] (به انگلیسی).
- ↑ شهیدی، حسین، سرگذشت تهران، جلد۱، نشر راه مانا، ۱۳۸۳، ص۱۷۱
- ↑ سالور، قهرمان میرزا، روزنامه خاطرات عین السلطنه، ج۱۰، محقق ایرج افشار و مسعود سالور، نشر اساطیر، ۱۳۷۴، ص۷۹۰۰
- ↑ افشار، ایرج، چهل سال تاریخ ایران، ج۲، نشر اساطیر، ۱۳۷۴، ص۷۱۹
- ↑ دیوان بیگی، حسین بن رضاعلی، خاطرات دیوان بیگی: (میرزا حسین خان) از سالهای ۱۲۷۵ تا ۱۳۱۷ قمری (کردستان و طهران)، ج۱، به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریاگشت، نشر اساطیر، ۱۳۸۲، صص ۶۸ و ۷۱
- ↑ صفری، بابا، اردبیل در گذرگاه تاریخ، ج۱، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، ۱۳۷۰، ص۳۹۵
- ↑ آوری، پیتر، کاویل همیلی و چارلز ملویل، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تاریخ ایران به روایت کمبریج (دوره افشار، زند و قاجار)، انتشارات جامی، ۱۳۸۸، صص ۲۳۷ و ۲۳۸
- ↑ راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، ج۳، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۴، ص۱۴
- ↑ شهیدی، حسین، سرگذشت تهران، جلد ۱، نشر راه مانا، ۱۳۸۳، ص۳۴۰
- ↑ آوری، پیتر، کاویل همیلی و چارلز ملویل، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تاریخ ایران به روایت کمبریج (دوره افشار، زند و قاجار، انتشارات جامی، ۱۳۸۸، ص ۲۳۸
- ↑ آبراهامیان، یرواند (۱۳۷۷). ایران بین دو انقلاب. ترجمهٔ احمد گل‌محمدی؛ محمدابراهیم فتاحی ولیلایی. تهران: نشر نی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۱۲-۳۶۳-۵.
- ↑ محمد تقی موسوی نیا، روند پیدایش احزاب و انجمن‌های سری درانقلاب مشروطه، مجله: اطلاعات سیاسی - اقتصادی، مرداد و شهریور و مهر و آبان ۱۳۸۵ - شماره ۲۲۷–۲۳۰، برگ ۱۴۷
- ↑ تاریخ انقلاب مشروطیت. رحیم نامور. انتشارات چاپار ۱۹۵۸
- ↑ «مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS». www.iichs.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ پسیان، نجفقلی؛ معتضد، خسرو (۱۳۷۹). «معماران عصر پهلوی». تهران: نشر ثالث: ۱۷ - ۱۹.
- ↑ نخست وزيران سلسله قاجاريه، تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات، ۱۳۸۳، ۱۳۰- ۱۳۱. به کوشش پرویز افشاری.
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ ۱۸٫۳ ۱۸٫۴ باستانی پاریزی، محمد ابراهیم. تلاش آزادی، نشر علم، چاپ نهم ۱۳۹۱، فصل بیطرفی ایران، شابک: ۹۷۸۹۶۴۴۰۵۳۴۳۶
- ↑ «شطرنج سیاست ایران در جنگ جهانی اول - ایرنا». www.irna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۳۰.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ پیرنیا، حسن؛ اقبال آشتیانی، عباس. تاریخ ایران، نشر معیار علم، چاپ چهارم:۱۳۹۴، شابک: ۹۷۸۶۰۰۵۴۱۰۰۸
- ↑ Majd, Mohammad Gholi (2003). Persia in World War I and Its Conquest by Great Britain. University Press of America. ISBN 0-7618-2678-5.
- ↑ عباسی، زهرا. «ایران در جنگ جهانی اول». موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ دی ۱۳۹۳.
- ↑ مشایخی، عبدالکریم (بهار ۱۳۹۰). «نقض بیطرفی ایران در جنگ جهانی اول و اشغال بوشهر توسط قوای انگلیس (۸ اوت ۱۹۱۵ م / ۲۶ رمضان ۱۳۳۳ ه.ق)» (PDF). فصلنامه مطالعات تاریخی. موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی. سال ۸ (۳۲): ۲۵–۱۱. شاپا ۲۴۱X-۱۷۳۵مقدار
|issn=را بررسی کنید (کمک). کاراکتر zero width joiner character در|عنوان=در موقعیت 98 (کمک) - ↑ مدنی، سیدجلال‌الدین. «بی‌اعتنایی انگلیس و روسیه به بیطرفی ایران در جنگ جهانی اول». پایگاه جامع تاریخ ایران معاصر. موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی. دریافت‌شده در ۱ دی ۱۳۹۳.
- ↑ farhikhtegandaily. «سال 1917؛ قحطی ایران، انقلاب روسیه». فرهیختگان آنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ «ایران در جنگ جهانی اول». ماهنامه الکترونیکی دوران. موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی (۲۱). آبان ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۱ دی ۱۳۹۳.
- ↑ آذرنگ، عبدالحسین (۱۳۸۶). «جنگ جهانی اول». [[دانشنامه جهان اسلام]]. نسخه برخط. ج. ۱۱. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی. شابک ۹۶۴-۴۴۷-۰۱۲-۵. دریافت‌شده در ۱ دی ۱۳۹۳. تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
- ↑ سید صدرالدین طاهری، خاطرات، ص24ـ 25.
- ↑ کمالی، حبیب‌الله (زمستان ۱۳۹۰). «نقض بیطرفی ایران در جنگ جهانی اول و پیامدهای آن» (PDF). فصلنامه مطالعات سیاسی. علمی-پژوهشی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد آزادشهر. سال ۴ (۱۴): ۱۵۰–۱۲۷. شاپا 2008-3122.
- ↑ Hurdle, Fernando. "Research Guides: Czar Nicholas II: Topics in Chronicling America: Introduction". guides.loc.gov (به انگلیسی). Retrieved 2022-09-04.
- ↑ "Nicholas II | Biography, Wife, Abdication, Death, & Facts | Britannica". www.britannica.com (به انگلیسی). Retrieved 2022-09-04.
- ↑ «Biography of Tsar Nicholas II of Russia». www.saint-petersburg.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ «British Library». www.bl.uk. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ «BBC - History - Historic Figures: Nicholas II (1868-1918)». www.bbc.co.uk (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ «IRIB - History Calendar Show Text». iribresearch.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ «امپراتوری عثمانی از آغازتا سقوط(قسمت هفدهم)». جنگاوران. ۲۰۱۸-۱۲-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ «Magiran | روزنامه دنیای اقتصاد (1389/06/03): ایران موضوع مذاکره نیکلای دوم با ویلهلم دوم». www.magiran.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ «ايران و روسيه در آغاز انقلاب بلشويکى». دیپلماسی ایرانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ «نیکلای دوم ؛ این آخرین تزار روس». دیپلماسی ایرانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ Grigoris Palakʻean (2009). Armenian Golgotha: A Memoir of the Armenian Genocide, 1915-1918. Vintage Books. pp. 446, 447. ISBN 978-1-4000-9677-0.
- ↑ Richard G Hovannisian. Palgrave Macmillan. The Armenian people from ancient to modern times (p. 229) ISBN 0-312-10168-6
- ↑ Volkov, Denis V. (2022). "Bringing democracy into Iran: a Russian project for the separation of Azerbaijan". Middle Eastern Studies: 4. doi:10.1080/00263206.2022.2029423.
The Russian military force, occupying not only Azerbaijan but the entire north and north-east of Iran, eventually amounted to almost twenty thousand by the outbreak of the First World War. After the opening of the so-called Persidskii front [the Persian front], which became the south flank of the First World War theatre, this number gradually grew to eighty or ninety thousand.
- ↑ «ایران موضوع مذاکره نیکلای دوم با ویلهلم دوم». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۴.
- ↑ Atabaki, Touraj (ed.) (2006). Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers. New York: I.B.Tauris. شابک ۱−۸۶۰۶۴−۹۶۴−۵, شابک ۹۷۸−۱−۸۶۰۶۴−۹۶۴−۶.
- ↑ Moberly, F. J. (1987) [1929]. Operations in Persia 1914–1919. History of the Great War based on Official Documents by Direction of the Committee of Imperial Defence (Imperial War Museum facsimile of the confidential 1929 printing ed.). London: HMSO. ISBN 0-11-290453-X.
- ↑ Pasdermadjian, Garegin; Aram Torossian (1918). Why Armenia Should be Free: Armenia's Role in the Present War. Hairenik Pub. Co. p. 45.
- ↑ محمد ترکمان، آراء، اندیشه‌ها …، ص ۲۱.
- ↑ ۴۹٫۰ ۴۹٫۱ توسط (۲۰۲۱-۰۸-۲۹). «وهن آباد». ادرس. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۳۰.
- ↑ خاطرات حسین مکی به قلم خودش، ج 1، ص 130، نشر علمی ۱۳۶۹.
- ↑ حسن اعظام قدسی، خاطرات من، بخش تسخیر تهران، فصل جنگ جهانی اول.
- ↑ ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ روایت مردمان محلی روستای وهن آباد
- ↑ «گنجور » میرزاده عشقی » دیوان اشعار » غزلیات و قصاید » شمارهٔ ۱۲ - چکامه جنگ: شکایت از مهاجرین و پیش آمدهای ایام مهاجرت». ganjoor.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۸.
در میان واژهها از ویکیواژه
در میان تصاویر و رسانهها از ویکیانبار
در میان گفتاوردها از ویکیگفتاورد
در میان متون از ویکینبشته
در میان مراجع از ویکیدانشگاه
نگارخانه
ویرایش-
پیشروی روسیه و ترکیه در ایران در سالهای 1915-1916. از جی. رینولدز، آلن ال. چرچیل، فرانسیس ترولیان میلر (ویرایشگران): "داستان جنگ بزرگ، جلد پنجم" نیویورک -
سلاح هاچکینز مورد استفاده روسیه در تسخیر ایران (۱۹۱۴)، دیجیتالی کردن حامی: دانشگاه تورنتو -
ورود نیروهای روس پس از پیروزی در نبرد رباط‌کریم به اصفهان؛ منتشر شده در مجله فرانسوی لوپتیت
_(14578032477).jpg)
پیوند به بیرون
ویرایشحیدر لطیفیان زادهٔ: - ۱۲۵۸خورشیدی درگذشتهٔ: ۲۵ آذر ۱۲۹۴ خورشیدی
| ||
| مناصب احزاب سیاسی | ||
|---|---|---|
| عنوان جدید | عضو جنبش مشروطه ایران آغاز − ۱۲۸۸ |
پسین: تمام شده |
| حامی حزب دموکرات عامیون تاسیس - ۱۲۹۴ | ||
| مناصب سیاسی | ||
| عنوان جدید | عضو کمیته ملیون ایرانی (تاسیس − ۲۵ آذر ۱۲۹۴) |
پسین: محمدتقی پسیان به عنوان رهبر مقاومت مردمی در غرب ایران |
| مناصب نظامی | ||
| پیشین: در پی حمله روس ها به عنوان اشغال ایران در جنگ جهانی اول |
فرمانده نبرد رباط‌کریم آذر ۱۲۹۴ |
پسین: تمام شده |
