سلطه موروثی

سلطه موروثی، حکومت پدرمیراثی یا پاتریمونیالیسم (انگلیسی: Patrimonialism) گونه‌ای از حکومت است که در آن حکومت، دست طبقه‌های بالا و متوسط را از قدرت کوتاه می‌کند و حاکم می‌تواند اراضی و کسب‌وکار افراد را بدون هشدار قبلی از آنان بگیرد. ارتش‌های کشورهای پدرمیراث به حاکم وفاداری دارند و نه به کشور. حکومت پدرمیراثی فاقد دستگاه اداری به معنای جدید است و به رغم ظاهر آن، نوعی حکومت خان‌خانی و ملوک الطوایفی است و در آن چیزی به نام دولت وجود پیدا نکرده‌است. گرچه ظاهراً نظام پدرمیراثی ناگزیر به برپایی دستگاه اداری می‌شود، اما تفاوت این دستگاه با دیوان‌سالاری جدید در این است که در دستگاه پدرمیراث صاحب‌منصبان معمولاً منصب خود را از شخص سلطان می‌خرند و بدین طریق مالک منصب خود می‌شوند. آن‌چه در نظام پدرمیراثی معنایی ندارد تفکیک حوزهٔ امور خصوصی از حوزهٔ امور عمومی است؛ یعنی میان منافع شخصیِ صاحب منصب و منافع عمومی که به نحوی با منصب او ارتباط داشته باشند تمایزی وجود ندارد. در چنین نظامی شایسته‌سالاری معنی ندارد و تنها وفاداری فرد به صاحب‌منصب بالاتر معیار گمارش اوست.

اصطلاح

اصطلاح پاتریمونیالیسم توسط ماکس وبر جامعه‌شناس آلمانی ابداع شده‌است. پاتریمونی از لفظ پاتر (Pater) لاتین به معنی پدر می‌آید و به‌معنی ملک ارثی یا ملکی است که از پدر یا نیاکان به ارث رسیده ‌باشد. وبر همین قیاس پاتریمونیالیسم را نوعی از حکومت می‌داند که فرمانروایش آن را در حکم ملک شخصی خود انگارد. غرض اصلی از تأسیس این نوع حکومت برآوردن نیازهای خانواده شخص فرمانرواست. صاحب‌منصبان دولتی همگی در حقیقت چاکران و نمایندگان فرمانروا هستند.

جستارهای وابسته

• سرمایه‌داری رفاقتی
• نوسلطه‌گری موروثی (نوپاتریمونیالیسم)
• یکه‌سالاری تزاری
• پاتر فامیلیاس