جهانگیرخان قشقایی

حکیم میرزا جهانگیر خان قشقایی (۲۶ شهریور ۱۲۸۹ خورشیدی /۱۳ رمضان ۱۳۲۸ ه‍.ق) مجتهد، فقیه اصولی، فیلسوف شیعه و یکی از اساتید برجستهٔ حوزه علمیه اصفهان بود.

حکیم قشقایی جهانگیرخان قشقایی
اطلاعات شخصی
زاده	۱۲۴۳ قمری ۱۲۱۳ خورشیدی دهاقان ، ایران
درگذشته	۱۳ رمضان ۱۳۲۸ ۲۶ شهریور ۱۲۸۹ اصفهان، ایران
محل دفن	تکیه کلباسی، تخت فولاد، اصفهان
دین	اسلام
محل اقامت	اصفهان
دوران	حکیم و عارف سده ۱۳–۱۴ق
مذهب	شیعه
تحصیلات	حوزه علمیه اصفهان
پیشه	فلسفه صداریی و عرفان
مرتبه
استادان	آقا محمدرضا قمشه‌ای
شاگردان سید ابوالحسن اصفهانی رحیم ارباب سید حسن مدرس آقا ضیاءالدین عراقی میرزا علی آقای شیرازی
تأثیرپذیرندگان حاج آقا رحیم ارباب، مرتضی مطهری

آغاز زندگی

جهانگیرخان قشقایی در سال ۱۲۴۳ هجری قمری در دهاقان (سمیرم سفلی قدیم) چشم به جهان گشود. پدرش محمدخان، از خان‌ها و اشراف طایفه دره‌شوری، تیره جانبازلو در ایل قشقایی و مادرش دختر یکی از خوانین شهرستان سمیرم بوده است.

جهانگیرخان در چندسال ابتدایی عمرش در زادگاهش ماند، اما بعد از مدتی با کوچ ایل خود، همراه شد. در این دوران، پدر وی برایش معلم خصوصی استخدام کرده بود تا در هنگام کوچ، به تحصیل ادامه دهد.

تحصیلات حوزوی

نقل است که در روزی، جهانگیرخان به اصفهان رفت تا تارش را که شکسته بود، تعمیر کند؛ از این رو از شخصی که گویا همای شیرازی بوده، سراغ تارسازی را گرفت. آن مرد علاوه بر راهنمایی او، وی را تشویق به علم آموزی کرد. این نصیحت بر جهانگیرخان تاثیر گذاشت. جهانگیرخان تصمیم به جدایی از ایل خود گرفت و در مدرسه صدر بازار اصفهان حجره‌ای برای خود برگزید و به تحصیل علوم دینی پرداخت.

پس از فراگیری علوم مختلف، جهانگیرخان شروع به تدریس در مدرسه صدر اصفهان کرد. اساتید دیگر از نقاط مختلف برای شرکت در جلسات او راهی اصفهان می شدند. جهانگیرخان در زمینه حکمت و فلسفه، به ویژه فلسفه ملاصدرا، صاحب نظر بود و در این زمینه، شاگردان بزرگی تربیت کرد.

جهانگیرخان دروس مختلف حوزوی از هیئت و ریاضی تا درس خارج را تدریس می کرد.

حکیم قشقایی در کلام دیگران

مرتضی مطهری دربارهٔ شخصیت و جایگاه علمی و معنوی حکیم قشقایی چنین می‌نویسد:

«مرحوم خان، علاوه بر مقام علمی و فلسفی، در متانت و وقار و انضباط اخلاقی و تقوا نمونه بوده‌است. تا آخر عمر در همان لباس عادی اول خود باقی بوده و فوق‌العاده مورد ارادت شاگردان و آشنایان بوده‌است.»

همچنین شیخ عباس قمی مؤلف کتاب مفاتیح الجنان در احوالات این حکیم فرزانه چنین بیان می‌کند:

«حکیم قشقایی عالمی جلیل و فاضلی دانا بود که در علوم معقول و منقول و در عرفان به کمال رسیده بود. او در علم و عمل به جایی رسید که بزرگان از شهرهای دیگر به حوزه درسش می‌آمدند».

در دیوان طرب درباره او آمده است:

«جهانگیر خان در اثر شخصیت بارز علمی و تسلم مقام قدس و تقوی و نزاهت (پاكدامنی) اخلاقی و حسن تدبیر حكیمانه كه همه در وجود وی مجتمع بود؛ تحصیل فلسفه را كه بین علما و طلاب سخت موهون (سست) و با كفر و الحاد مقرون بود؛ از آن بدنامی به كلی نجات داد و آن را در سرپوش درس فقه و اخلاق چندان رایج و مطلوب ساخت كه نه فقط دانستن و خواندن آن موجب ضلالت و تهمت بی‌دینی نبود؛ بلكه مایه افتخار و مباهات محسوب می‌شد. وی معمولاً یكی دو ساعت از آفتاب برآمده در مسجد جارچی سه درس پشت سر هم می‌گفت؛ كه درس اولش شرح لمعه (فقه) و بعد از آن شرح منظومه (حكمت) و سپس درس اخلاق بود و به این ترتیب فلسفه را به مانند «حشو جوزو قند و لوزینه فقه» با اخلاق بخورد طلاب می‌داد. این مثال كنایه از این است كه وی فلسفه را در میان دروس فقه و اخلاق، به سبك شیوایی تدریس می‌كرد»

اساتید

بزرگ‌ترین استاد حکیم قشقایی، محمدرضا قمشه‌ای بود که در زمینه حکمت و فلسفه سرآمد زمان خویش به‌شمار می‌آمد و قشقایی از محضر او استفاده فراوانی برد تا این که خود نیز یکی از بزرگ‌ترین استادان فلسفه در عصر خویش شد. وی در زمینه فقه و اصول از محضر اساتیدی چون ملاحسین علی تویسرکانی، محمدباقر نجفی و میرزا محمدحسن نجفی استفاده‌ها برد و نیز علم طب را از طبیب معروف اصفهان، آخوند ملا عبدالجواد تونی آموخت. از این رو وی علوم مختلف را در خود گرد آورد و پس از آن، در مدرسه صدر اصفهان بساط تعلیم و ارشاد گسترد و شاگردان بزرگی از خود به یادگار گذاشت.

خان دانشمندی بود که علم را با عرفان و اخلاق جمع کرده بود. در دین استوار و ثابت قدم بود و در امور زندگی و برنامه‌های روزانه اش، کمال نظم و ترتیب را به کار برد. آقا رحیم ارباب که یکی از شاگردان برجسته حکیم جهانگیرخان بود، دربارهٔ احوالات وی می‌نویسد: «حکیم قشقایی جامع حکمت و عرفان و معقول و منقول بود. ایشان بسیار خوش‌اخلاق بوده و نسبت به طلاب، بسیار مهربان و در تربیت آن‌ها کوشا بود».

عدم استفاده از سهم امام

جهانگیرخان در طول زندگی خود از سهم امام استفاده نکرد. او زندگی خود را با مال‌الجاره ای که از زمین هایش به او می رسیده، می گذراند. وی یک زمین در دهاقان با مال‌الجاره 40 تومان و یک زمین در روستای آغداش با مال‌الاجاره 15 الی 20 تومان داشته است.

شاگردان

• آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی
• محمدعلی حکیم الهی فریدنی
• محمد حسین اشنی
• آیت الله حاج آقا رحیم ارباب
• آیت الله سید حسین طباطبایی بروجردی
• آیت الله محمد حکیم خراسانی
• آیت الله محمد داعی‌الاسلام لاریجانی
• آیت الله ضیاءالدین درّی
• آیت الله محمدعلی شاه‌آبادی
• آیت الله محمدحسین فاضل تونی
• آیت الله آقا سید جمال‌الدین گلپایگانی
• مهدی دولت‌آبادی
• آیت الله سید حسن مدرس
• آیت الله شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی
• آیت الله محمدعلی زاهد
• آیت الله حسین نائینی
• مرتضی طالقانی
• جواد آدینهی
• آیت الله آقا نجفی قوچانی
• محمد پاسبانی پور
• آیت الله ملا شکراله رضوانی دهاقانی (مجد الشریعه)
• آیت الله حاج ملا حسین امین جعفری دهاقانی
• ملا علی اصغر وصال دهاقانی (مهجور)
• آقا محمد فیاض همدانی
• وحید دستگردی
• میرزا علی اکبر شیخ‌الاسلام
• حاج میرزا محمّد باقر امامی بن سیّد احمد
• علامه عبدالرّحیم صاحب الفصول حائری
• آقا ضیاءالدین عراقی

درگذشت

جهانگیرخان قشقایی، پس از ۸۵ سال، که ۴۵ سال از آن را به تحصیل و تدریس گذراندند، در شب سیزدهم ماه رمضان سال ۱۳۲۸ ه‍.ق (برابر۲۶ شهریور ۱۲۸۹) در اصفهان درگذشت و در تکیه کلباسی تخت فولاد بخاک سپرده شد.

نامگذاری ها

یک باب مدرسه و یک میدان در دهاقان و یک خیابان در سمیرم به اسم وی نامگذاری شده‌است.همچنین یکی از مدارس علمیه تاریخی در محله مسجد جامع قم، پس از بازسازی به دستور سیدحسین بروجردی، به نام مدرسه جهانگیرخان نامگذاری شد.

منابع

• اسماعیلی، معصومه. (۱۳۸۷). قوت می بشکند ابریق را (۱۳ رمضان؛ سالروز درگذشت میرزا جهانگیرخان قشقایی). مطالعات قرآنیِ نامه جامعه، شماره ۴۸، صص ۲۷–۲۶.
• دانشنامهٔ بزرگ اسلام
• تبیان

پیوند به بیرون

• ویدئو ، آیت الله مسعود عالی ،د رمورد آیت الله جهانگیر خان قشقایی