جاحظ
ابوعثمان عمرو بن بحر (۱۶۰–۲۵۵ق) مشهور به جاحِظ؛ ادیب معتزلی، جانورشناس، روانشناس، خوش سخن، خوشنویس، عضو دارالحکمه از اهالی بصره است.[۱]
جاحظ | |
|---|---|
| زادهٔ | ۷۷۶ |
| درگذشت | ۸۶۸–۹ |
| دوره | قرون وسطی |
| حیطه | فلسفه اسلامی |
علایق اصلی | ادبیات عربی |
تأثیرگذار بر | |
آوازه‌ی وی بیشتر به‌دلیل مهارت او در فنون ادبی است؛ به‌گونه‌ای که او را «پادشاه نثر ادبی» نامیده‌اند.[۲]
کتاب البخلاء (خسیس) حاوی حکایت‌های فکاهی جالبی است که گاه در مجلات عربی منتشر و باعث شده جاحظ در میان عرب امروزی (همانند عبید زاکانی برای ایرانیان) شناخته‌شده باشد.
وی نوشته‌هایی درباره‌ی گیاهان، جانوران، گیتاشناسی، پزشکی، کیمیا و روانشناسی داشته، دیدگاه‌ها و اندیشه‌هایش بیشتر مبتنی بر روش تجربی بوده است.[۳]
گفته‌اند که او حدود ۳۵۰ کتاب نوشته که بیشتر آنها در گذر زمان از میان رفته و تنها رسالاتی از وی به‌جا مانده که می‌توان سه کتاب «البخلاء» درباره‌ی اخلاق، «الحیوان» درباره‌ی جانوران و «البیان و التبیین» پیرامون فن بلاغت را از آن جمله برشمرد.[۴]
جاحظ می‌گوید: «ایرانیان سخندانترین مردم (اخطب الناس) هستند و از میان ایرانیان، پارسیان (فارس‌ها) خطیبترین مردم ایرانند و شیرین‌زبانتر و خوش‌اداتر و بامحبتتر و در دوستی‌پایدارتر مردمِ مروند و در زبان پارسی دری ازهمه فصیحتر ایشانند. چنانچه مردم قصبه‌ی اهواز در زبان پهلوی فصیحترین ایرانیانند.»[۵]
جاحظ با وجودی که ضد شعوبیه بوده از بلاغت ایرانی و الفاظ زیبا و پرمایگی معنا در زبان فارسی سخن گفته و توصیه کرده است که اگر کسی می‌خواهد در فن سخنوری به درجه‌ی عالی برسد باید کتاب «کاروند» پارسیان را بخواند.»[۳]
آثار
ویرایش
نوشته‌های جاحظ بسیار گوناگونند؛ وی پیرامون بسیاری زمینه‌ها از جمله ادبیات، ادبیات عامه، کلام، سیاست و برخی شاخه‌های علوم طبیعی قلم برده است؛ اما آنچه کتابهای او را ممتاز می‌سازد، شیوه‌ی ادبی بارز او در نگارش، آگاهی او از زندگی اجتماعی مردم و شناخت سرشت و اخلاقشان است. از نوشته‌های او می‌توان موارد زیر را برشمرد:
- اخلاق الشطار
- اخلاق الملوک
- البیان و التبیین
- تحصین الاموال
- جوابات کتاب المعرفة
- حانوت عطار
- الرد علی اصحاب الالهام
- الرد علی المشبة
- رد النصاری
- رسالة فی الحسد
- سحر البیان
- سلوة الحریف بمناظرة الربیع و الخریف
- عناصر الادب
- فضیلة المعتزلة
- کتاب آی القرآن
- کتاب الابل
- کتاب الاخبار
- کتاب الاخوان
- کتاب الاستبداد و المشاورة فی الحروب
- کتاب الاستطاعة
- کتاب الاصنام
- کتاب الاعتزال
- کتاب الامامة
- کتاب الامثال
- کتاب الامصار
- کتاب الانس و السکن
- کتاب البُخَلاء
- کتاب البغل
- کتاب البلدان
- کتاب التربیع
- کتاب التسویة بین العرب و العجم
- کتاب التعبیر
- کتاب التفکر و الاعتبار
- کتاب الجواری
- کتاب الحجر و الفتوة
- کتاب الحزم و الجزم
- کتاب الحیوان
- کتاب الخطاب فی التوحید
- کتاب الدلال
- کتاب السلطان
- کتاب السلوک
- کتاب السودان
- کتاب الشارب و المشروب
- کتاب الصرحاء و الهجناء
- کتاب صناعة الکلام
- کتاب الصولجان
- کتاب الطبایع
- کتاب الطفیلیین
- کتاب العثمانیة
- کتاب العُرْس و العرائس
- کتاب الفتیان
- کتاب الفخر بین عبد شمس و بنی مخزوم
- کتاب فخر القحطانیة و العدنانیة
- کتاب القرآن
- کتاب اللصوص
- کتاب المحاسن و الاضداد
- کتاب المزاح و الجد
- کتاب المعرفة
- کتاب المعلمین
- کتاب المغنیین
- کتاب مناقب ضدالخلافة و فضائل‌الاتراک
- کتاب الناشی و المتلاشی
- کتاب النبی و المتنبی
- کتاب النجم و جوابه
- کتاب النرد و الشطرنج
- کتاب النساء
- کتاب الوعد
- کتاب الوکلاء و المتوکلین
- کتاب الهدایا
- مسائل کتاب المعرفه
- معانی القرآن
- مقالة فی اصول‌الدین
- نظم القرآن
- نقض الطب
- فضایل الاتراک
- نوادر الجن[۶]
موسیقی
ویرایشتصنیفات جاحظ بسیار و در آنها مطالب سودمند و بایا پیرامون مسائل دوران ساسانی از جمله شعر و سرود و خنیاگری است:[۱]
- طبقات المغنیین: شرح مطالبی درباره‌ی جایگاه‌های خنیاگران دوران ساسانی
- التاج: درباره‌ی طبقه‌های سه‌گانه‌ی ندیمان و رامشیان و رتبه‌هایی که داشته‌اند، جشن مهرگان و مطالبی درباره‌ی استادی و چیرگی برخی هنرمندان
- رسالة القیان: نامه‌ی کنیزکان رامشگر
- المحاسن و الاضداد
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ستایشگر، مهدی (۱۳۷۶)، نام نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد سوّم، تهران: اطلاعات، شابک ۹۶۴-۴۲۳-۳۷۷-۸
- ↑ زندگی و آثار جاحظ. صص. ۴۵.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ علوی مقدم، سید محمد: جاحظ و بلاغت. در: مجله «کیهان اندیشه» فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۷ - شماره ۱۷. (از صفحه ۱۱۲ تا ۱۱۹).
- ↑ همان.
- ↑ بهار، محمدتقی (۱۳۹۰). سبک‌شناسی. ج. یک. تهران: زوار. ص. ۱۸۰–۱۸۱. شابک ۹۶۴۴۰۱۱۳۲۵.
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، جاحظ
پیوند به بیرون
ویرایش