ثریا قزل‌ایاغ

ثریا قزل‌ایاغ (زاده ۵ دی ۱۳۲۲ – درگذشته ۱۴ فروردین ۱۳۹۹) نویسنده، برگردان، استاد بازنشسته ادبیات کودکان ونوجوانان، دانشکده علوم پرورشی دانشگاه تهران، عضو هیئت مدیره شورای کتاب کودک و از استادان علوم کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی ایران بود.

ثریا قزل ایاغ
زاده	۵ دی ۱۳۲۲ تهران
درگذشته	۱۴ فروردین ۱۳۹۹ (۷۶ سال) تهران
آرامگاه	بهشت زهرا
پیشه	نویسنده، برگردان، و پژوهشگر ادبیات کودک ایران
ملیت	ایران
تحصیلات	کارشناسی علوم ارتباطات اجتماعی از دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی تهران،۱۳۵۰ کارشناسی ارشد کتابداری از دانشکده کتابداری کالج پی‌بادی آمریکا، ۱۳۵۲
جوایز جایزه لاک‌پشت پرنده

آغاز زندگی

ثریا قزل‌ایاغ در ۵ دی ۱۳۲۲ در محله دولت تهران چشم به جهان گشود. او خود را تأثیر پذیرفته از پدر خود، حسین قزل‌ایاغ و مادر خود، فرح‌بانو آذرین کردار می‌داند.

تحصیل

قزل‌ایاغ در سال ۱۳۴۱ در رشته طبیعی از دبیرستان نوباوگان ضرابی تهران فارغ‌التحصیل شد. او کارشناسی علوم ارتباطات اجتماعی را در دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی تهران فرا گرفت و در سال ۱۳۵۰ برای تحصیل رشته کتابداری در گرایش کتابخانه‌ها و ادبیات کودکان و نوجوانان به مدرسه کتابداری کالج پی‌بادی در ایالت تنسی ایالات متحده آمریکا رفت و در سال ۱۳۵۲ از آن دانشکده، مدرک کارشناسی ارشد گرفت. او همچنین دوره کوتاهی را برای یادگیری قصه‌گویی و ساخت عروسک‌های دستی در آن دانشکده گذراند.
خاطرات و شرح‌زندگانی ثریا قزل‌ایاغ در قالب مصاحبه تاریخ شفاهی، با عنوان «دل‌سپرده به کودکان» توسط پیمانه صالحی تدوین و از سوی سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران در سال ۱۳۹۶ منتشر شده‌است.

زندگی حرفه‌ای

آمریکا

ثریا قزل‌ایاغ در هنگام تحصیل در دانشکده پی‌بادی، در بخش کودکان کتابخانه عمومی مرکزی شهر نشویل و همچنین کتابخانه مرکزی دانشگاه ایالتی تنسی کار کرد.

ایران

ثریا قزل‌ایاغ در بازگشت به ایران، برای مدتی در کتابخانه مرکزی دانشگاه آریامهر (دانشگاه صنعتی شریف) کار کرد و در سال ۱۳۵۵ به عضویت هیئت علمی گروه کتابداری دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران درآمد و این جایگاه را تا خرداد ۱۳۸۱ نگه داشت.

آموزش ادبیات کودکان به زنان در دوره‌های آموزشی سپاه دانش و دوره‌های آموزش حین خدمت آموزگاران، همکاری در برنامه‌ریزی دوره کتابداری برای رشته فنی‌وحرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش، حضور در کمیته گزینش کتاب برای کتابخانه‌های مدارس، بنیانگذاری کتابخانه کانون اصلاح و تربیت تهران، همکاری با لیلی ایمن در شورای کتاب کودک، و همکاری با سازمان نهضت سوادآموزی از دیگر کارهای او هستند.

نویسندگی

از نخستین نوشته‌های ثریا قزل‌ایاغ، کتاب راهنمای بازی‌های ایران در همکاری شهلا افتخاری است که در سال ۱۳۷۹ از سوی دفتر پژوهش‌های فرهنگی کمیسیون ملی یونسکو در ایران منتشر شد.

کتاب ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن قزل‌ایاغ که در سال ۱۳۸۳ منتشر شد کمبود کتاب‌های درسی دانشگاهی ایران برای دانشجویان رشته‌های کتابداری، علوم تربیتی، هنر و تربیت معلم را جبران کرد. این کتاب، دستاورد بیش از دو دهه تجربه ثریا قزل‌ایاغ در زمینه ادبیات کودکان است. او در این کتاب تلاش می‌کند دست‌اندرکاران رمینه آموزش را با اهمیت ادبیات کودکان آشنا کند.

ثریا قزل‌ایاغ پژوهش خود در زمینه لالایی را در لالایی‌ها و ترانه‌های نوازشی از تولد تا سه سالگی منتشر کرد. او در این کتاب، برخی گونه‌های ادبیات عامه‌پسند در چهار گروه لالایی‌ها، ترانه‌های نوازشی، بازی-ترانه‌های حسی-حرکتی، و قصه‌های گردآوری شده، دسته‌بندی کرده است.

نقش کتاب‌های کودکان در همسازی کودکان معلول با جریان زندگی روزمره، ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن؛ مواد و خدمات کتابخانه برای کودکان ونوجوانان، پرنیان و آب؛ با لالایی تا سرزمین خواب، لالایی‌ها و ترانه‌های نوازشی، از تولد تا سه سالگی، و خواندن با کودک، از تولد تا سه سالگی از جمله کتاب‌های او هستند.

قزل‌ایاغ باور داشت که در ایران، به شعر نوجوانان، بی‌توجهی شده یا برآورنده نیازهای احساسی و فکری آنان نبوده است.

از دیگر زمینه‌های مورد علاقه ثریا قزل‌ایاغ، اقوام فراموش‌شده‌ای چون سرخ‌پوستان و اسکیموها بودند که در چند اثرِ خود به آنها پرداخت.

جوایز

ثریا قزل‌ایاغ به دلیل کتاب‌ها و کارهای خود، جوایز بسیاری گرفت. او جایزه لاک‌پشت پرنده را به دلیل یک‌عمر تلاش برای ادبیات کودکان و نوجوان از سوی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان دریافت کرد. قزل‌ایاغ به مدت دو سال عضو هیئت داوران جایزه هانس کریستیان آندرسن بود. از آخرین کارهای او در شورای کتاب کودک می‌توان به برگزاری «دوره تربیت کتابدار مدرسه» اشاره کرد.

مخالفت با سانسور

ثریا قزل‌ایاغ با سانسور کتاب‌های کودک، بسیار مخالف بود. او باور داشت ممیزی پیش از انتشار کتاب و بر پایه دیدگاه شخصی، امکان انتخاب آزاد را از جامعه می‌گیرد. او نسبت به مدیریت فرهنگی در ایران و عدم مشارکت جامعه ایران در سرنوشت خود انتقاد داشت.

درگذشت

ثریا قزل‌ایاغ از بهمن ۱۳۹۸ دچار بیماری شده و در بیمارستان بستری بود. ۱۴ فروردین ۱۳۹۹ در سن ۷۶ سالگی همزمان با روز جهانی کتاب کودک درگذشت.

کتاب

نوشته‌ها

• ادبیات کودکان: تولد تا سه سالگی (خواندن و کتاب …)، تهران، نشر درخت بلورین، ۱۳۸۵
• ادبیات کودکان ونوجوانان و ترویج خواندن. تهران، نشر سمت، ۱۳۸۳
• پرنیان و آب: با لالایی‌ها تا سرزمین خواب، مادرانه‌هایی از ثریا قزل‌ایاغ. تهران، نشر چشمه، ۱۳۸۶ (از این کتاب یک لوح فشرده موسیقی نیز در سال ۱۳۹۴ منتشر شد)
• خواندن با کودک از تولد تا سه سالگی، تهران، مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، ۱۳۸۹
• راهنمای بازی‌های ایران. با همکاری شهلا افتخاری. تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی و کمیسیون یونسکو در ایران، ۱۳۷۹
• لالایی‌ها و ترانه‌های نوازشی از تولد تا سه سالگی. تهران، مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، ۱۳۸۹

برگردان‌ها

ادبیات کودک

• شناخت ادبیات کودکان: گونه‌ها و کاربردها از منظر چشم کودک. اثر دانا نورتون و ساندار نورتون. برگردان ثریا قزل‌ایاغ، رضی هیرمندی [و دیگران]. تهران، قلمرو، ۱۳۸۲
• قصه گویی و نمایش خلاق. دیویی دبلیو چیمبرز. تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۶
• نقش کتاب‌های کودکان در همسان سازی کودکان معلول. توردیس اورجایستر. تهران، شورای کتاب کودک، ۱۳۶۱
• نوادرالمشاغل. چستون. برگردان ثریا قزل‌ایاغ، هرمز ریاحی [و دیگران]. تهران، نشر فکر روز، ۱۳۷۷
• نوشتن برای کودکان: کتاب دستی نویسنده. مارگرت کلارک. تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۸۶

ادبیات نوجوان

• آتش یخ زده: قصه ای از پایداری. جیمز هوستون. تهران، توس، نشر جوانه توس، ۱۳۷۳
• موج بزرگ: زندگی از مرگ قوی تر است. پرل س. باک. تهران، انتشارات فاطمی، ۱۳۶۳
• فریاد مرا بشنو. میلررد د تایلور. تهران: امیرکبیر، نشر شکوفه، ۱۳۶۵

کارها

دوره‌های تخصصی

• کارآموزی در مدرسه نمونه وابسته به دانشکده پی‌بادی
• کارآموزی در بخش کودکان کتابخانه عمومی مرکزی شهر نشویل
• دوره کوتاه مدت قصه گویی و تهیه عروسکهای دستی در دانشگاه پی بادی

کارهای حرفه‌ای

• مربی و معاون بخش سفارش کتاب کتابخانه مرکزی دانشگاه ایالتی تنسی ۱۹۷۲-۱۹۷۳
• سرپرست بخش سفارش کتاب کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر) ۱۳۵۳-۱۳۵۵
• عضو هیئت علمی گروه کتابداری دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، مهر ۱۳۵۵ تا خرداد ۱۳۸۱
• آموزگاری درس‌های ادبیات کودکان در دوره‌های آموزشی سپاه دانش دختران، ۱۳۵۶-۱۳۵۷
• آموزگاری درس‌های ادبیات کودکان در دوره‌های آموزش حین خدمت آموزگاران ۱۳۵۶-۱۳۵۷
• مشارکت در برنامه‌ریزی دوره کتابداری برای رشته فنی‌وحرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش،۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ (که دو دوره آن برگزار شد)
• شرکت در کمیته انتخاب کتاب برای کتابخانه‌های مدارس،۱۳۵۶ و ۱۳۵۷
• همکاری با شورای کتاب کودک در گروه‌های بررسی و عضویت در هیئت مدیره (دو دوره) از ۱۳۵۳ تا ۱۳۹۸
• همکاری با فرهنگنامه کودکان و نوجوانان از ۱۳۵۸ تا ۱۳۹۸
• استاد راهنمای ۱۵ پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشکده علوم تربیتی با موضوعات مربوط به ادبیات کودکان، ۱۳۸۱-۱۳۵۸
• همکاری با دانشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی و سرپرست موضوعی مقاله‌های مربوط به ادبیات کودکان و نوجوانان، دهه ۶۰ و ۷۰ خورشیدی
• بنیانگذاری کتابخانه کانون اصلاح و تربیت تهران با همکاری شورای کتاب کودک، ۱۳۷۰-۱۳۷۵
• همکاری با نهضت سواد آموزی در تدوین جزوه‌های خواندنی ساده برای نوسوادان بزرگسال، دهه ۷۰ خورشیدی
• همکاری در برنامه‌ریزی و اجرای طرح خورجین کتاب در سال جهانی خواندن با شورای کتاب کودک و حسینیه ارشاد، ۱۳۷۲
• سردبیر مهمان نشریه پل فیروزه، ویژه بازی‌های سنتی سال سوم، ۱۳۸۲
• همکاری با شورای کتاب کودک برای بنیانگذاری کتابخانه‌های مهمانشهرها، ۱۳۸۰- ۱۳۷۵

داوری

• عضو هیئت داوران جایزه هانس کریستیان آندرسن، ۱۹۹۲-۱۹۹۰، یک دوره
• عضو هیئت داوران جایزه ادبی مهرگان (پِکا)، ۱۳۷۸-۱۳۷۵، سه دوره
• عضو هیئت داوران انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، ۱۳۷۸
• عضو هیئت علمی نخستین سمینار ادبیات کودکان (انجمن تصویرگران کتاب کودک)،۱۳۷۱
• عضو هیئت داوران جایزه مهرگان ادبیات کودکان، دو دوره
• عضو هیئت داوران جایزه انجمن ترویج علم، جزیره کیش، ۱۳۷۷
• عضو هیئت داوران بیِنال تصویرگران کتاب کودک،۱۳۸۱
• عضو هیئت داوران کتاب سال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،۱۳۷۷

پژوهش‌ها

• نقش آموزش و پرورش خارج از مدرسه در رشد فرهنگی- اجتماعی کودکان و نوجوانان، سرپرستی با همکاری محبوبه آیت‌الله‌زاده، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۷۰-۱۳۷۱
• بررسی وضعیت ادبیات در کتاب‌های درسی پنج پایه ابتدایی، همکار، سرپرست الهه حجازی، سازمان برنامه‌ریزی درسی وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۷۹-۱۳۸۰

جوایز

• موج بزرگ: کتاب برگزیده‌های شورای کتاب کودک، ۱۳۶۵
• دیپلم افتخار دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان،۱۳۶۶
• دیپلم افتخار کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ۱۳۷۰ و ۱۳۷۵
• فریاد مرا بشنو: کتاب برگزیده شورای کتاب کودک
• آتش یخ‌زده: دیپلم افتخار کتاب برگزیده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۵
• کتاب برگزیده مجله سوره، ۱۳۷۵
• راهنمای بازی‌های ایران: دیپلم افتخار گروه تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش
• جایزه لاک پشت پرنده: به مناسبت یک عمر تلاش، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان

شرکت در همایش‌های بین‌المللی

• کنگره ادبیات کودکان، وِرث بورگ، اکتبر ۱۹۷۸( آبان ۱۳۵۷)
• پنجمین کنفرانس بین‌المللی درباره بازی‌های میدانی و سنتی، توکیو-ژاپن، ۲ تا ۶ نوامبر ۲۰۰۱

نوشته‌ها در روزنامه شرق

• آرش، ماندگار بر بلندای البرز ،۴ آذر ۱۳۹۴
• یک روند یا یک شروع در شعر برای نوجوانان، ۲۷ آذر ۱۳۹۶

منابع

• «ثریا قزل ایاغ درگذشت». خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا). ۱۴ فروردین ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۴ فروردین ۱۳۹۹.
• ثریا قزل ایاغ؛ در جستجوی لذت خواندن در کودکی