تندیس بزرگ‌زاده اشکانی

تندیس بزرگ‌زادهٔ اشکانی
تندیس بزرگ‌زادهٔ اشکانی
اطلاعات کلی
نام	تندیس بزرگ‌زادهٔ اشکانی
دوره	اشکانیان
تاریخ ساخت	۱۵۰ سال پس از میلاد
منسوب به	سورنا
محل اکتشاف	روستای شمی از توابع شهرستان ایذه در استان خوزستان
تاریخ کشف	۱۳۱۲ه‍.ش
محل نگهداری	موزهٔ ایران باستان
اطلاعات فیزیکی
جنس	برنز
اندازه	۱۹۴ سانتیمتر (بلندی); ۶۰ سانتیمتر (پهنا)

تندیس بزرگ‌زادهٔ اشکانی^[۱] یا مردِ شَمی یکی از اصلی‌ترین آثار باقی‌مانده از هنر اشکانیان است. جنس این تندیس از مفرغ توخالی است.^[۲]این تندیس در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. اغلب محققان بر این باورند که این تندیس منسوب به سورنا سردار مشهور پارت‌ها ست.^[۳]^[۴] دیدگاه دیگر او را همان فرمانروای محلی سنگ‌نگارهٔ خونگِ اژدر می‌داند. به اعتقاد آندره گدار سر و بدن این مجسمه جداگانه ساخته شده‌اند و ساخت آن‌ها نیز در دو محل جداگانه صورت گرفته‌است. اگر چه گدار می‌گوید که جنس مفرغ سر مجسمه با بدنه آن متفاوت است اما هیچ دلیلی را در این خصوص یادآور نمی‌شود. زمانی که در سال ۱۹۳۶م، اورل اشتاین باستان‌شناس یهودی اهل مجارستان، از محوطه روستای تاریخی شمی (از توابع شهرستان ایذه) بازدید کرد، دریافت که مردم، مجسمه بزرگی از جنس مفرغ را کشف کرده‌اند و از آن نگهداری می‌کنند. اورل اشتاین با بررسی و حفاری محلی که مجسمه در آنجا پیدا شده بود، ده‌ها شیء تاریخی و پایه‌های مجسمه مفرغی را یافت. این اکتشافات، اهمیت محوطه تاریخی شمی را آشکار کرد و باعث شد باستان‌شناسان دیگری نیز به کاوش در آن بپردازند؛ این کاوش‌ها همچنان در محوطه شمی ادامه دارد.^[۵]

اکتشاف

تندیس مرد شمی در سال ۱۳۱۲ه‍.ش در حوالی «کله چندار» روستای شمی از شهر ایذه، هنگامی که کارگران مشغول پی کنی برای ساخت و ساز بودند با پیکرهٔ مفرغی بزرگی برخورد می‌کنند.^[۶] این تندیس با شماره ۲۴۰۱ در موزه ملی ایران به ثبت رسیده‌است.^[۷]

مشخصات

تندیس مرد شمی، ۱۹۴ سانتیمتر بلندی و پهنای آن ۶۰ سانتیمتر است و از مفرغ توخالی به شیوه ریخته‌گری ساخته شده‌است.^[۲]آرایش موها و پوشش آن مانند سوارکاران است. بالاپوش یقه هفتی و شلوار بر تن دارد و کمربندش با پلاک‌های فلزی آراسته شده‌است.^[۸] دست راست این تندیس، به‌طور کامل و دست چپش از مچ به پایین از بین رفته‌است.

لباس و پوشش مجسمه

تصویر مجسمه نجیب زاده اشکانی در موزه ملی ایران، با پوشش خاص اشکانی

دانشنامه ایرانیکا در ارتباط با پوشش مجسمه نجیب زاده‌ی اشکانی در مقاله مجمسه مرد شمی می‌نویسد:

مجسمه نجیب زاده اشکانی ملبس به یک کت آستین دار با یقه ی V شکل است، که شلواری بلند و گشاد با کمری باریک به تن دارد که لباس رایج اشکانیان از سوریه تا بین النهرین وآسیای میانه بوده است^[۹]^[۱۰]

دانشنامه ایرانیکا در توضیح این پوشش خاص اشکانی در ادامه مقاله اضافه می‌کند، وجود گسترده این نوع پوشش در میان اشکانیان با آثار اشکانی یافت‌شده در سراسر منطقه تحت سلطه اشکانیان اثبات شده‌است، مثلاً نگاره‌های یافت‌شده از قلعه اشکانیان در نسا پایتخت اشکانیان که در ترکمنستان امروزی واقع شده‌است که مربوط به قرن اول پیش از میلاد است^[۱۱] یا چندین سفال و گچ‌بری و مجسمه‌های فلزی زنان و مردان اشکانی در دژنباس قلعه خوارزم ملبس به این پوشش^[۱۲] و همچنین آثار یافت شدهٔ اشکانی شهر باستانی افراسیاب در سمرقند با این نوع پوشش^[۱۳] و آثار یافت شده سایت کوشانی کامپیر تپه^[۱۴] برات تپه^[۱۵] دالورژین تپه^[۱۶] در جنوب ازبکستان کنونی و لباس نجیب‌زاده اشکانی دفن شده در تپه شماره چهار^[۱۷] در شمال افغانستان که همگی ملبس به این پوشش خاص اشکانی هستند، و پرده‌های نگارین یافت شده در حفاری حوضه Tarim در شمال غربی چین که حاوی تصویر مردی مشابه مرد شمی در نوع پوشش لباس و آرایش موها و چهره اوست^[۱۸] واین نشان از این امر دارد که این عناصر مشابه پوشاک تا کجای شرق گسترده شده‌اند.^[۱۹]

آثار هنری مرتبط

در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۹۴ کتابی با عنوان «الیما مرد مفرغی شمی» در موزه ملی ایران رونمایی شد.^[۲۰]
فیلم کوتاه مستندی به نام «شمی؛ زادگاه مرد مفرغی، نیایشگاهی الیمایی» توسط خبرگزاری میراث فرهنگی ساخته شد که در آن از کشف آثار مرتبط با دوره الیمائی در محوطه کشف تندیس مرد شمی می‌پردازد.^[۲۱]

نگارخانه

تندیس مرد شمی در موزهٔ ایران باستان
بالاپوش و یقهٔ مرد شمی از نزدیک
تصویری از کشف تندیس مرد شمی در سال ۱۳۱۲

جستارهای وابسته

پانویس

↑ https://iranicaonline.org/articles/shami-statue
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ سید نوید خوش نظر (۲۴ فروردین ۱۳۹۴). «مجسمه مرد شمی متعلق به کیست؟». مجله اینترنتی آنزانتک. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۵.
↑ «سردار پارت‌ها در ایذه». موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان. از پارامتر ناشناخته |نشانی http://www.tebyan.net/newmobile.aspx/Comment/WEBLOG/THEORIST/index.aspx?pid= صرف‌نظر شد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
↑ «The Battle of Carrhae Parthian Empire». دریافت‌شده در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۵.
↑ «SHAMI STATUE». دریافت‌شده در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۵.
↑ «مرد پارتی، مرد شمی، یا سردار پارت‌ها». خبرگزاری میراث فرهنگی. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۵.
↑ «ادامه جدال مجسمه‌های شهری؛ اشک مرد اشکانی هم درآمد». پایگاه خبری آفتاب. ۱۹ تیر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۵.
↑ «دامه جدال مجسمه‌های شهری؛ اشک مرد اشکانی هم درآمد». خبرآنلاین. ۱۹ تیر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۵.
↑ Kawami, p. 60
↑ https://iranicaonline.org/articles/shami-statue
↑ Pilipko, 2000, pl. I:2
↑ Tolstov, pl. 72, 1-2
↑ Kidd, pp. 54-60
↑ Abdullaev, 1991, no. 137; Pugachenkova, 1991, nos. 89, 159, 166, 215
↑ Pugachenkova, 1991, no. 33
↑ Abdullaev, 1991, nos. 166, 173, 182; Pugachenkova, 1991, nos. 62, 76, 159
↑ Heibert, pp. 217, 265
↑ Mallory and Mair, p. 156, fig. 75
↑ https://iranicaonline.org/articles/shami-statue
↑ «کتاب الیما مرد مفرغی شمی رونمایی می‌شود». خبرگزرای کتاب ایران. ۱۱ مهر ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۵.
↑ «شمی؛ زادگاه مرد مفرغی، نیایشگاهی الیمایی». خبرگزاری میراث فرهنگی. ۳ آذر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۵.

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Statue, National Museum of Iran 2401». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۹ نوامبر ۲۰۱۵.
کهن‌دیار، مجموعه آثار ایران باستان در موزه‌های بزرگ جهان- جلد اول، بهنام محمد پناه- انتشارات سبزان - شماره شابک:۷–۳۴–۸۲۴۹–۹۶۴–۹۷۸

پیوند به بیرون

فیلم مرد پارتی، مرد شمی یا سردار پارتها

[1] ttps://iranicaonline.org/articles/shami-statue

[azan-2] ۲٫۰ ^۲٫۱ سید نوید خوش نظر (۲۴ فروردین ۱۳۹۴). «مجسمه مرد شمی متعلق به کیست؟». مجله اینترنتی آنزانتک. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۵.

[3] «سردار پارت‌ها در ایذه». موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان. از پارامتر ناشناخته |نشانی http://www.tebyan.net/newmobile.aspx/Comment/WEBLOG/THEORIST/index.aspx?pid= صرف‌نظر شد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)

[4] «The Battle of Carrhae Parthian Empire». دریافت‌شده در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۵.

[5] «SHAMI STATUE». دریافت‌شده در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۵.

[6] «مرد پارتی، مرد شمی، یا سردار پارت‌ها». خبرگزاری میراث فرهنگی. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۵.

[7] «ادامه جدال مجسمه‌های شهری؛ اشک مرد اشکانی هم درآمد». پایگاه خبری آفتاب. ۱۹ تیر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۵.

[8] «دامه جدال مجسمه‌های شهری؛ اشک مرد اشکانی هم درآمد». خبرآنلاین. ۱۹ تیر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۵.

[9] Kawami, p. 60

[10] ttps://iranicaonline.org/articles/shami-statue

[11] Pilipko, 2000, pl. I:2

[12] Tolstov, pl. 72, 1-2

[13] Kidd, pp. 54-60

[14] Abdullaev, 1991, no. 137; Pugachenkova, 1991, nos. 89, 159, 166, 215

[15] Pugachenkova, 1991, no. 33

[16] Abdullaev, 1991, nos. 166, 173, 182; Pugachenkova, 1991, nos. 62, 76, 159

[17] Heibert, pp. 217, 265

[18] Mallory and Mair, p. 156, fig. 75

[19] ttps://iranicaonline.org/articles/shami-statue

[20] «کتاب الیما مرد مفرغی شمی رونمایی می‌شود». خبرگزرای کتاب ایران. ۱۱ مهر ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۵.

[21] «شمی؛ زادگاه مرد مفرغی، نیایشگاهی الیمایی». خبرگزاری میراث فرهنگی. ۳ آذر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]