بیمارستان (نهاد تاریخی)

بیمارستان یک واژه فارسی است که در دوران شاهنشاهی ساسانیان در ایران و پس از آن در جهان اسلام برای «محلِ نگهداریِ بیماران» به کار می‌رفته‌است. بیمارستان‌ها تبدیل به نهادی شدند که نقش مهمی در گسترشِ علمِ پزشکی در دوران ساسانیان و سپس در جهان اسلامی ایفا کردند. زیرا بیمارستان‌ها دارای کتابخانه و داروخانه بودند و بسیاری از آنها به مراکز آموزش علمِ پزشکی تبدیل شده بودند.

واژه‌شناسی

در لغت، بیمارستان از واژه پهلوی «بیمار یا وِمار» و پسوند مکانِ «ستان» تشکیل شده‌است که به معنای «محل بیمار» است. سپس واژه بیمارستان به همان شکل و همچنین «مارستان» وارد زبان عربی شد و در مورد محل نگهداری بیماران در تمامی سرزمین‌های اسلامی به کار گرفته شد.

تاریخچه

پیدایش

بیمارستان در معنای نخستین خودش در دنیای قبل از اسلام در مورد دانشگاه جندی شاپور در ایران استفاده می‌شده‌است. بیمارستان جندی شاپور نخستین بیمارستانِ دارای داروخانه و بخش داروسازی بوده‌است. دانشگاه جندی شاپور همچنین به‌طور رسمی، دارای مدرسهٔ پزشکی بوده‌است.

گسترش

پس از شروع دوران اسلامی، بیمارستان‌ها گسترش پیدا کردند و در سرزمین‌هایی همچون ایران، عراق، ترکیه، مصر، تونس، آندلس و هند ساخته شدند. از این رو، این نهاد به مرکز گسترش و آموزش علمِ پزشکی تبدیل شد. ابن جبیر و ابن بطوطه می‌گویند که در نیمه غربی جهان اسلام، نزدیک به ۳۴ بیمارستان قابل ذکر وجود داشته‌است.

زوال

برخی از این بیمارستان‌ها به دلیل مشکلات سیاسی و نابودی شهرها، تنها دوره کوتاهی فعالیت کردند. اکثر بیمارستان‌ها از قرن سیزدهم میلادی رو به زوال نهادند. در قرن شانزدهم فعالیت‌های پزشکیِ علمی نیز در مصر و سوریه، و در قرن هجدهم در ایران رو به زوال نهاد.