بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی
بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی سازمانی شبه‌دولتی که پس از انقلاب تأسیس شده‌است و زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی اداره می‌شود.[۳][۴] بنیاد مستضعفان پس از شرکت ملی نفت ایران، دومین مؤسسه اقتصادی بزرگ در ایران محسوب می‌شود،[۵] همچنین یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های هلدینگ در خاورمیانه بشمار می‌آید.[۶] این نهاد در زمینه‌های مختلف اقتصادی و تجاری همچون: ارائه خدمات فرهنگی و آموزشی، چاپ و انتشارات، تولید و توزیع برق، خدمات جهانگردی، ترابری و کشتی‌رانی، خدمات بیمه، بانکداری و سرمایه‌گذاری، پیمانکاری عمومی و بازرگانی فعالیت می‌کند.
 | |
| نوع | سازمان غیرانتفاعی |
|---|---|
| صنعت | شرکت خوشه‌ای |
| پیشینیان | بنیاد پهلوی |
| بنا نهاده | ۲ اسفند ۱۳۵۸ |
| بنیانگذاران | سید روح‌الله خمینی |
| دفتر مرکزی | تهران، ایران |
| افراد کلیدی | حسین دهقان (رئیس) |
| محصولات | فهرست
|
| درآمد | ۲۸٬۳۶۰ میلیارد تومان (۱۳۹۵)[۱] |
| سود ناخالص | ۳٬۳۱۳ میلیارد تومان (۱۳۹۵) |
| سود خالص | ۲٬۶۹۰ میلیارد تومان (۱۳۹۵) |
| مجموع دارایی | ۶۳٬۰۰۰ میلیارد تومان (۱۳۹۶) |
| مجموع سهام | ۱۳٬۸۴۴ میلیارد تومان (۱۳۹۵) |
| مالک | نظام جمهوری اسلامی ایران |
| تعداد کارکنان | ۱۶٬۷۲۵ نفر (۱۳۹۵)[۲] |
| شرکت‌های وابسته | |
| وبگاه | |
بنیاد مستضعفان یک ماه پس از وقوع انقلاب ۱۳۵۷، به فرمان سید روح‌الله موسوی خمینی با هدف تجمیع اموال و دارایی‌های مصادره شده و با شعار تخصیص این دارایی‌ها به نیازمندان یا همان مستضعفان، تأسیس شد. این مؤسسه در سال ۱۳۶۷ به بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی تغییر نام داد و در سال ۱۳۸۸ در پی تفکیک بخش جانبازان و شکل‌گیری بنیاد شهید و امور ایثارگران، با تغییر نام به فرم کنونی، به فعالیت‌های خود ادامه داد. بنیاد مستضعفان هم‌اکنون (۱۳۹۷) مالکیت ۱۸۹ شرکت و مؤسسه همچون: بانک سینا، بنیاد علوی، بیمه سینا و شرکت نفت بهران را در اختیار دارد.[۷] در سال۱۳۹۵، درآمد بنیاد مستضعفان بیش از ۲۸ هزار میلیارد تومان و سود خالص آن بالغ بر ۳ هزار میلیارد تومان بود.[۸] این بنیاد با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ارتباط بوده و حتی اعضای اصلی و مرکزی آن را پاسداران تشکیل می‌دهند.[۹][۹] این بنیاد در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰ توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا تحریم شد.[۱۰][۱۱]
تاریخچه
ویرایشبنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، بنا به فرمان سید روح‌الله خمینی خطاب به شورای انقلاب، در تاریخ ۹ اسفند ۱۳۵۷ با اموال مصادره شده خانواده محمدرضا پهلوی، خانواده، وابستگان آنها و کارخانه‌داران و بازرگانان ایران، با اعلام هدف «کمک به فقرا و نیازمندان»، بنیان‌گذاری و در ۳ مرداد ۱۳۵۸ با شماره ۱۹۸۳ در اداره کل ثبت شرکت‌ها، به صورت یک مؤسسه غیرانتفاعی و دارای تابعیت ایرانی، ثبت گردید.
در ۳ آذر ۱۳۶۷ با فرمانی از سوی رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران، به نخست‌وزیر وقت، نام بنیاد مستضعفان به بنیاد جانبازان تغییر یافت. در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۸۳ با موافقت رهبر جمهوری اسلامی، مأموریت و سازمان امور جانبازان، در پی ایجاد تشکیلات جدید، تحت عنوان بنیاد شهید و امور ایثارگران، به آن نهاد انتقال یافت و نام این مؤسسه نیز به بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی تغییر پیدا کرد.
در سال ۱۳۶۸ بنیاد مستضعفان، مالکیت بیش از ۸۰۰ شرکت و بنگاه اقتصادی را در اختیار داشت، که تمام آنها از نوع اموال مصادره‌شده بودند. در پی خصوصی‌سازی و واگذاری اموال به بخش خصوصی، شمار این شرکت‌ها در سال ۱۳۷۸ به ۴۰۰ شرکت رسید، که البته همه آنها واگذار نشد و برخی از آنها، به دلیل سوء مدیریت، تعطیل شد و در سال ۱۳۸۸ این مؤسسه در مجموع مالکیت کمتر از ۱۴۰ شرکت را در اختیار داشته‌است.[۱۲][۱۳] بانک سینا متعلق به این نهاد است.[۱۴] شرکت زمزم، بنیاد علوی، کارخانه قند شازند، شرکت نفت بهران، بیمارستان قدس و شرکت آزاد راه تهران شمال از جمله دارایی‌های این نهاد هستند.[۱۵]
تحریم در ۲۰۲۰
ویرایشوزارت خزانه‌داری آمریکا در روز چهارشنبه ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰ این بنیاد را که تحت کنترل علی خامنه‌ای می‌باشد و رئیس آن، پرویز فتاح، از مسئولان سابق سپاه پاسداران و حدود ۵۰ شرکت تابعه این بنیاد در بخش‌های کلیدی را به‌دلیل تأمین مالی رژیم ایران برای سرکوب مردم خود در لیست سیاه قرار داد و تحریم کرد.[۱۰][۱۱]
ماهیت حقوقی
ویرایشبنیاد مستضعفان از لحاظ حقوقی، نه شرکتی دولتی محسوب می‌شود و نه خصوصی؛ بلکه موسسه‌ای ناسودبر است، که دولت اجازه دخالت در امور آن را ندارد و در قبال عملکردش، تنها می‌بایست به رهبر جمهوری اسلامی پاسخ‌گو باشد.[۱۶] این بنگاه بزرگ اقتصادی، زمانی به عنوان بزرگ‌ترین ملاک ایران مطرح بوده‌است.[۱۷]
فعالیت‌ها و اثرگذاری‌ها
ویرایشاین بنیاد در کنار بنیاد شهید و امور ایثارگران، ستاد اجرایی فرمان امام و آستان قدس رضوی، خارج از سیستم دولتی و تحت کنترل رهبر جمهوری اسلامی، اداره می‌شوند و بخشی نسبتا بزرگ از اقتصاد ایران را در اختیار دارند.[۱۶] شورای نگهبان در واکنش به تلاش اصلاح طلبان در مجلس ششم، هر گونه تحقیق و تفحص از این نهاد را (همچون سایر ارگان‌های زیر نظر رهبر) خارج از حیطه اختیارات نمایندگان مجلس شورای اسلامی دانست. در شرایطی اختیار فروش نفت بدون هر گونه محدودیت به بنیاد داده شد، که هیچ‌یک از ارگان‌های نظارتی همچون سازمان بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات کشور نیز امکان تحقیق و تفحص دربارهٔ این بنیاد را ندارند و این بنیاد در مدت مدیدی از فعالیت خود، از پرداخت مالیات به دولت نیز معاف بوده‌است.[۱۸][۱۹]
پرداخت حقوق فاطمیون
ویرایشپرویز فتاح رئیس بنیاد مستضعفان در مصاحبه تلویزیونی اذعان کرد که این بنیاد بعضاً حقوق نیروهای وابسته به سپاه قدس را نیز پرداخت می‌کند. وی گفت: «من در بنیاد تعاون سپاه بودم، حاج قاسم آمده بود به من گفت که حقوق فاطمیون را ندارم بدهم، در سوریه کمک کن … اینها برادران افغان ما هستند و دست نیاز به امثال ما دراز می‌کرد…».[۲۰][۲۱][۲۲]
جنجال‌ها و کشمکش‌ها
ویرایشکشمکش بر سر مالکیت روستای ابوالفضل
ویرایشدر شهریور ۱۳۹۹، بنیاد مستضعفان بدون ارائهٔ مدارک لازم، ادعای تملک اراضی روستای ابوالفضل در استان خوزستان را کرد، و با استفاده از سلاح گرم، اقدام به آواره‌سازی ۳۰۰ خانوار این روستا کرد.[۲۳][۲۴][۲۵]
تصاحب دارایی‌های بنیاد مستضعفان توسط اشخاص و نهادهای حکومتی و نظامی
ویرایشپرویز فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان ایران، یک سال پس از تصدی این پست در برنامه‌ای تلویزیونی در مرداد ماه ۱۳۹۹ نام شماری از اشخاص و نهادهای حکومتی و نظامی را اعلام کرد که به گفته او میلیاردها تومان «املاک عمومی مردم» را تصرف کرده‌اند و حاضر نیستند آنها را تخلیه کنند اما او با پشتوانه رهبر ایران می‌خواهد ملک‌ها را پس بگیرد.[۲۶][۲۷][۲۸]
لیست اموال تصرف شده به گفتهٔ پرویز فتاح:[۲۶]
- سپاه و ملک جماران (ارزش بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان بنا بر اظهارات پرویز فتاح)[۲۶]
- ملک منطقه کوهک تهران توسط ارتش[۲۶]
- کاخ مرمر توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام (پس داده شده). پیش تر نیز، در بهمن ۱۳۹۸، پرویز فتاح مدعی شد اکبر هاشمی رفسنجانی بمدت دو دهه در این کاخ اقامت داشته‌است که از سوی محسن هاشمی رفسنجانی تکذیب شد.[۲۹]
- تصاحب یک قطعه زمین در نزدیکی کاخ نیاوران برای ساخت و ساز توسط مرکز تحقیقات استراتژیک زیر نظر مجمع تشخیص مصلحت نظام (تخلیه شده).[۲۶]
- ملک گران‌قیمت در خیابان فرشته تهران و زمین هشت هزار متری در منطقه هروی (پس داده شده) توسط غلام علی حداد عادل.[۲۶]
- ساختمان و ملک مرکز مطالعات زنان، معصومه ابتکار و شهیندخت مولاوری (تخلیه شده)
- سید محمد خاتمی و ملک بنیاد باران (تخلیه شده).[۲۶]
- محمود احمدی‌نژاد و ملک ولنجک: به گفته پرویز فتاح ملکی ۱۸۰۰ متری در ولنجک با ارزش بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان در مکان «بسیار مرغوب» چند سالی است که در اختیار محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور پیشین و «دوستان» ایشان است.[۲۶]
- مرکز پژوهش‌های مجلس و ملک ۱۲ طبقه ولنجک.[۳۰]
رؤسا
ویرایشرئیس بنیاد مستضعفان هر ۵ سال یکبار و توسط سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، انتخاب می‌شود.[۳۱][۳۲]
اسامی رؤسای بنیاد مستضعفان از ابتدا تاکنون:
- سید علینقی خاموشی (۱۴ اسفند ۱۳۵۷ تا ۲۶ شهریور ۱۳۵۹)
- محمدعلی رجایی (۲۶ شهریور ۱۳۵۹ تا ۸ شهریور ۱۳۶۰)
- میرحسین موسوی (۱۳ آذر ۱۳۶۰ تا ۱۵ شهریور ۱۳۶۸)
- محسن رفیقدوست (۱۵ شهریور ۱۳۶۸ تا ۳۱ تیر ۱۳۷۸)
- محمد فروزنده (۳۱ تیر ۱۳۷۸ تا ۳۱ تیر ۱۳۹۳)
- محمد سعیدی‌کیا (۳۱ تیر ۱۳۹۳ تا ۳۱ تیر ۱۳۹۸)
- سید پرویز فتاح (۳۱ تیر ۱۳۹۸ تا ۷ آبان ۱۴۰۲)
- حسین دهقان (۷ آبان ۱۴۰۲ تاکنون)
دیدگاه‌های پیرامون
ویرایشمحمود احمدی‌نژاد، ششمین رئیس‌جمهور ایران در فروردین ۱۴۰۰ اعلام کرده‌است: «اگر ثروت بنیاد مستضعفان و ستاد اجرایی فرمان امام در بین مردم به‌طور مساوی توزیع شود، هیچ فقیری باقی نخواهد ماند».[۳۳][۳۴]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ «بنیاد مستضعفان برای اولین بار صورت مالی منتشر کرد». اقتصاد آنلاین. ۲۹ آبان ۱۳۹۶.
- ↑ https://web.archive.org/web/20171209104141/http://irmf.ir/Images/Financial/Links/mali-1395.pdf
- ↑ «ضرغامی: چند نهاد زیر نظر رهبر ایران خواهان اداره کشور بودند». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۱ اکتبر ۲۰۱۸.
- ↑ «معاون نظارت بیت رهبری: نهادهای اقتصادی زیر نظر بیت وارد بازار سهام می‌شوند». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۱ ژانویه ۲۰۲۰.
- ↑ Millionaire mullahs by Paul Klebnikov, 7 July 2003, The Iranian Originally printed in Forbes, Retrieved 15 May 2009
- ↑ /<refname="GlobalSecurity">Bonyad-e Mostazafan van Janbazan: Oppressed and Disabled Veterans Foundation (MJF)GlobalSecurity.org Page last modified: 10-07-2008. 15 March 2009
- ↑ «بنیاد مستضعفان از آغاز تا اکنون». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۹ آذر ۱۳۹۶.
- ↑ «صورت‌های مالی بنیاد مستضعفان از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵». ایرنا. ۳۰ آبان ۱۳۹۶.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ Katzman, Kenneth. Iran's Bonyads: Economic Strengths and Weaknesses. 6 Aug 2006 بایگانی‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine Retrieved 15 May 2009
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ «آمریکا وزیر اطلاعات ایران را تحریم کرد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۱۸.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ «آمریکا نزدیک به ۶۰ فرد و نهاد جمهوری اسلامی را تحریم کرد». www.radiozamaneh.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۰۷.
- ↑ «رفیقدوست:خیلی حرف‌ها ماند برای وصیتنامه‌ام». تابناک. ۱۸ آبان ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ نوامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۸ آبان ۱۳۸۸.
- ↑ «در جلسه غیر علنی مجلس رفیقدوست خواستار افزایش کمک دولت به بنیاد مستضعفان شد». روزنامه همشهری. ۴ آذر ۱۳۷۷.
- ↑ «پشت این تابلوها کیست؟ / بانک‌های خصوصی متعلق به چه افرادی است؟». خبر آنلاین. ۲ خرداد ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۲.
- ↑ «شرکت‌ها و موسسات بنیاد». سایت بنیاد. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۳.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ امیدوار، کاوه (۴ تیر ۱۳۸۷). «بنیاد مستضعفان، تاجر جدید نفت». وبگاه. بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «انتخاب رئیس بنیاد مستضعفان و یک نکته». الف. ۲۰۱۴-۰۷-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۷-۲۳.
- ↑ بنیاد سوپاپ اطمینان نفت می‌شود بایگانی‌شده در ۴ ژانویه ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine شهروند امروز
- ↑ دولت نفت؛ دولت رانت بایگانی‌شده در ۲ ژوئیه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine (روزنامه دنیای اقتصاد، ۴ تیر ۱۳۸۷)