بندر اهلم
اَهلَم، یا عینُ الْهُم یا اهلَمرَستاق یا الهَم، بندرگاهی کهن که در جنوب شمال دریای خزر و شمال آمل بود.
اکنون محل دقیق این بندرگاه در محل روستای اهلم کنونی در شهرستان محمودآباد است. این بندر در نزدیکی ماهانه‌سر و در مصب رودخانه هراز قرار داشت.[۱] به گفته شریف ادریسی جغرافی‌دان مغربی که از نوجوانی مشغول سفر شد و به مناطقی همچون اسپانیا و فرانسه و جزیرهٔ سیسیل سفر کرده بود، در کتاب نُزهة المشتاق فی اِختراق الآفاق آورده‌است که از آمل تا عین الهم بر ساحل دریا، یک مرحله است و در نزدیکی این چشمه رود آمل به دریا می‌ریزد و این منطقه الهم شهرکی است بر کران دریا جای کشتی‌بانان و جای بازرگانان می‌باشد.[۲]گای لسترینج خاورشناس انگلیسی در کتاب بُلدان الخلافة الشرقیه آورده که، بندر آمل در جایی بود که رودخانه‌اش به دریای مازندران می‌رسید، و آن شهر کوچکی است که عین‌الهم گفته می‌شود.[۳]به گفته یاسنت لویی رابینو ایران‌شناس انگلیسی، بندرگاه آمل که رودخانهٔ هراز در آنجا به دریای خزر وارد می‌شود قصبه کوچک عین‌الهم است، که معمولاً اهلم نوشته می‌شود.[۴]ابوالقاسم جیهانی در کتاب اشکال العالم آمل را شهر اول مازندران و الهم یا اهلم را بندرگاه این شهر یاد کرده‌است.[۵] یاقوت حموی جغرافی‌دان قرن هفتم، در کتاب معروف معجم‌البلدان، نام این شهر را به دو صورت اَلْهَم و اَهْلُم آورده‌است.[۶]
منابع
ویرایش- ابراهیم، میرزا، ۱۳۵۵، سفرنامهٔ استرآباد و مازندران و گیلان، به کوشش مسعود گلزاری، بنیاد فرهنگ ایران، چ ۱، تهران.
- آملی، اولیاءالله، ۱۳۴۸، تاریخ رویان، به کوشش منوچهر ستوده، بنیاد فرهنگ ایران، چاپ، تهران.
- ابن‌اسفندیار، محمد بن حسن، ۱۳۶۶، تاریخ طبرستان، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، پدیدهه خاور.
- ابن‌حَوقَل، محمد بن حَوقَل، ۱۹۳۸ م، صورة الأرض، چ ۲، ج ۱، دارصادر، بیروت.
- حدودالعالم من‌المشرق الی‌المغرب، ۱۴۲۳ ق، محقق/مصحح: الهادی، یوسف، دارالثقافیه للنشر، چ ۱، قاهره.