برنامه‌های توسعه ایران
ایران در بین کشورهای غرب آسیا پیشینه‌ای نسبتاً طولانی از برنامه‌ریزی برای توسعه اقتصادی دارد. تا زمان انقلاب ۱۳۵۷، پنج برنامه توسعه با مدت‌های گوناگون در ایران در یک بازه زمانی ۳۰ ساله پیاده شد و پیش از این تلاش‌ها برای برنامه‌ریزی، انواع کمتر رسمی مداخله دولت در اقتصاد مختلط دولتی و خصوصی این کشور صورت گرفته‌است.[۱]
پیشینه قانون توسعه در ایران
ویرایشنخستین برنامه توسعه در کشور ما در سال ۱۳۲۷ با عنوان «برنامه عمرانی اول» تدوین و برای مدت ۷ سال اجرا شد؛ این برنامه از سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۳ در کشور اعمال شد و حکومت پهلوی برای اجرای آن از بانک جهانی، درخواست ۲۵۰ میلیون دلار وام کرد که بانک جهانی آن را نپذیرفت. با ملی شدن صنعت نفت، اجرای برنامه عمرانی اول به دلیل کمبود بودجه متوقف شد.
حکومت پهلوی ۵ برنامه توسعه را در حد فاصل سال‌های ۱۳۲۷ تا ۱۳۵۶ در کشور اجرا کرد. از برنامه عمرانی سوم که اجرای آن سال ۱۳۴۱ خورشیدی آغاز شد، برنامه‌های عمرانی با اهداف و اصول انقلاب سفید؛ «انقلاب شاه و مردم» طراحی شد و به اجرا درآمد. برنامه ششم عمرانی رژیم پهلوی که برای اجرا در سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ تدوین شده بود، با پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط حکومت پهلوی اجرایی نشد.
نخستین برنامه توسعه پس از انقلاب در سال ۱۳۶۸ برای مدت ۵ سال تدوین شد که مهم‌ترین هدف آن ترمیم و بازسازی خسارت‌های وارد شده به کشور در جنگ تحمیلی بود.
برنامه‌های توسعه پس از انقلاب
ویرایش- برنامه اول توسعه ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ (تمدید تا ۱۳۷۳)
- برنامه دوم توسعه ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۸
- برنامه سوم توسعه ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳
- برنامه چهارم توسعه ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ (تمدید تا ۱۳۸۹)
- برنامه پنجم توسعه ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ (تمدید تا ۱۳۹۵)
- برنامه ششم توسعه ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ (تمدید تا ۱۴۰۲)
- برنامه هفتم توسعه ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۷
چالش‌های توسعه ایران
ویرایش- خرابی‌های ناشی از جنگ ایران و عراق
- محدودیت‌های حکومت یکپارچه
- عدم التزام برخی مسئولین به سیاست‌های کلی
قانون برنامه‌های توسعه
ویرایشبرنامهٔ پنج‌سالهٔ اول
ویرایشهدفهای کلان این برنامه به شرح زیر تعیین شده‌است:
- بازسازی دفاعی و تأمین نیازهای ضروری آن بر مبنای اهداف دفاعی تعیین شده.
- بازسازی و نوسازی ظرفیت‌های تولیدی و زیربنایی و مراکز جمعیتی خسارت‌دیده در طول جنگ تحمیلی در چهارچوب اولویت‌های برنامه.
- گسترش کمّی و ارتقاء کیفی فرهنگ عمومی تعلیم و تربیت و علوم و فنون در جامعه با توجه خاص نسبت به نسل جوان.
- ایجاد رشد اقتصادی در جهت افزایش تولید سرانه، اشتغال مولد و کاهش وابستگی اقتصادی با تأکید بر خودکفایی محصولات استراتژیک کشاورزی و مهار تورم.
- تلاش در جهت تأمین عدالت اجتماعی اسلامی.
- تأمین حداقل نیازهای اساسی آحاد مردم.
- تعیین و اصلاح الگوی مصرف در جهت تعیین نیازهای انسان و جامعه در جریان رشد و تکامل مادی و معنوی با حفظ کرامت و آزادگی انسان.
- اصلاح سازمان و مدیریت اجرایی و قضایی کشور در ابعاد مختلف.
- تلاش در جهت ایجاد امنیت قضایی و تحکیم مبانی نظری و عملی تساوی عموم در برابر قانون و اجرای عدالت و حمایت از آزادی‌های مشروع فردی و اجتماعی.
- سازماندهی فضایی و توزیع جغرافیایی جمعیت و فعالیت‌ها، متناسب با مزیت‌های نسبی هر منطقه به استثنای مواردی که ملاحظات سیاسی و نظامی ایجاب می‌نماید.
برنامهٔ پنج‌سالهٔ دوم
ویرایشهدفهای کلان این برنامه به شرح زیر تعیین شده بود:
- تلاش در جهت تحقق عدالت اجتماعی
- رشد فضائل بر اساس اخلاق اسلامی و ارتقاء کمی و کیفی و فرهنگ عمومی جامعه.
- هدایت جوانان و نوجوانان در عرصه‌های ایمان مذهبی، فرهنگ خودی، خلافیت، علم، هنر، فن، و تربیت بدنی و مناسب انسانی، خانوادگی و اجتماعی و مشارکت در صحنه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی.
- افزایش بهره‌وری.
- تربیت نیروی انسانی مورد نیاز.
- رشد و توسعه پایدار اقتصادی با محوریت بخش کشاورزی.
- اصلاح ساختار نظارتی اجرایی و قضایی کشور در جهت تحقق اهداف برنامه.
- تقویت مشارکت عامه مردم و اتخاذ تدابیر لازم برای نظارت شایسته و پیوسته بر اجرای برنامه.
- تلاش در جهت کاهش وابستگی اقتصاد کشوربه درآمدهای حاصل از نقت و توسعه بیش از پیش صادرات غیرنفتی.
- حفظ محیط زیستی و استفادهٔ بهینه از منابع طبیعی کشور.
- تقویت بنیه دفاعی کشور در چار چوب سیاست‌های و تدابیر فرماندهی معظم کل قوا.
- رعایت اصول عزت و حکمت و مصلحت کشور در سیاست خارجی.
- تلاش در جهت حاکمیت کامل قانون و حفظ امنیت همه‌جانبه آحاد مردم و ترویج فرهنگ احترام به قانون، نظم اجتماعی و وجدان کار.
- نظام‌دهی و بکارگیری تحقیقات به‌عنوان ابزاری برای حل مشکلات و توسعه کشور.
- ایجاد تعادل در بخش‌های اقتصادی (تعاونی، خصوصی و دولتی).
- تقویت و ترویج ارزش‌های انقلاب اسلامی در عرضه کردن منابع مالی و امکانات دولتی.
برنامهٔ پنج‌سالهٔ سوم
ویرایشقانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در جلسه علنی مورخ ۱۷ فروردین ۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی با اصلاحاتی تصویب شد و در همان روز به تأیید شورای نگهبان رسیده.
برنامهٔ پنج‌سالهٔ چهارم
ویرایشقانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در ۱۱ مهر ۱۳۸۳ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. مصوب ۱۱ مهر ۱۳۸۳.