اکسی‌توسین

اکسی‌توسین (به انگلیسی: Oxytocin) هورمونی نوروهیپوفیزیال و اولیگوپپتیدی است، که در پستانداران وجود دارد. اکسی‌توسین به صورت طبیعی در هیپوتالاموس تولید و در هیپوفیز پسین ذخیره و ترشح می‌شود، و نقش اساسی در اتفاقات قبل و بعد از زایمان دارد. مطالعات هم‌چنین نشان داده‌است که اکسی‌توسین در بسیاری از رفتارها، از جمله شناخت اجتماعی، جفت‌پیوندی، اضطراب و رفتارهای والدینانه دخیل است. و حتی این هورمون به هورمون عشق هم شناخته میشود؛ زیرا، زمانی که حس عشق یا دوست داشتن داشته باشیم این هورمون در خون ترشح میشود.

اکسی‌توسین

اکسی توسین
داده‌های بالینی
روش مصرف دارو	تزریقی
گروه دارویی	هورمون اگزوژن
داده‌های فارماکوکینتیک
زیست فراهمی	صفر
پیوند پروتئینی	۳۰٪
متابولیسم	بوسیله اکسی توسینازهای کبدی
نیمه‌عمر حذف	۳ تا ۹ دقیقه (ویکی انگلیش:۱ تا ۶ دقیقه)
دفع	صفراوی و کلیوی (مقادیر ناچیزی از دارو، بدون تغییر از راه ادرار دفع می‌شود)
شناسه‌ها
شمارهٔ سی‌ای‌اس	۵۰-۵۶-۶
پاب‌کم CID	۴۳۹۳۰۲
CompTox Dashboard (EPA)	DTXSID8048361
ECHA InfoCard	100.000.045
داده‌های فیزیکی و شیمیایی
فرمول شیمیایی	C43H66N12O12S۲
جرم مولی	۱۰۰۷٫۱۹

هنری هلت دیل، برای اولین بار اکسی‌‎توسین را در سال ۱۹۰۶ شناسایی کرد، و ساختار مولکولی آن در سال ۱۹۵۲ مشخص شد.
این ماده به صورت دارو هم در دسترس است. نام‌های تجارتی آن اکسی‌تیپ، پیتوسین و سینتوسینون است؛ که به صورت آمپول ۵ واحد در سی سی (یک سی سی) و آمپول ۱۰ واحد در سی سی وجود دارد، و به عنوان محرک انقباضات رحمی، محرک ترشح شیر و متوقف‌کننده خونریزی بعد از زایمان استفاده می‌شود. رده فارماکولوژیکش هورمون اگزوژن است.
این دارو در فهرست داروهای ضروری سازمان بهداشت جهانی قرار دارد. هیپوتالاموس، اکسی‌توسین را در بدن انسان می‌سازد و ترشح آن به عهده‌ی هیپوفیز پسین است.

مکانیسم اثر

مکانیسم اثر اکسی توسین شامل دو مورد است:

1. اثر اکسی توسیک: این دارو، باعث افزایش نفوذپذیری میوفیبریل‌های رحم به سدیم می‌شود و به‌طور غیرمستقیم باعث تحریک انقباض عضلات صاف رحم می‌گردد.
2. اثر محرک شیر: به وسیلهٔ انقباض سلول‌های میواپی تلیال اطراف آلوئول‌های پستان، این دارو شیر را، از آلوئول‌ها به مجاری بزرگتر هدایت می‌کند.

• فارماکولوژی کاتزونگ: اکسی توسین یکی از هورمون‌های هیپوفیز خلفی است، که شکل دارویی آن به صورت وریدی، جهت القاء یا تقویت زایمان به کار می‌رود. همچنین به صورت افشانه، جهت تحریک تراوش شیر استفاده می‌گردد، زیرا می‌تواند موجب انقباض عضلات صاف موجود در سلول‌های میواپیتلیال غدد پستانی شود.

تحریک گیرنده‌های اوکسی توسین، باعث افزایش اینوزیتول تری فسفات (IP۳) و نهایتاً انقباض عضله رحم، و سلول‌های میواپی‌تلیالی آلوئول‌های پستان می‌شود.

موارد مصرف

• القاء و تحریک انتخابی زایمان
• کنترل خونریزی رحم بعد از زایمان و بعد از خروج جفت
• القای سقط
• سقط فراموش شده
• بررسی دیسترس جنینی در حاملگی‌های پرخطر و بعد از هفتهٔ ۳۱ حاملگی (اکسی توسین چالنج تست) (تست چالشی اکسی توسین)

طریقه مصرف

• در القاء و تحریک انتخابی زایمان:

بزرگسالان: ابتدا ۱ تا ۲ میلی واحد(mU) در دقیقه از راه انفوزیون وریدی تجویز می‌شود، و سپس هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه ۱ تا ۲ میلی واحد به دوز دارو افزوده می‌شود. این افزایش تا زمانی که انقباضات مناسب رحمی ایجاد شود، و حداکثر تا ۱۰ میلی واحد در دقیقه ادامه داده می‌شود. هنگامی‌که روند زایمان برقرار گردید می‌توان سرعت انفوزیون را کاهش داد.

• در کنترل خون‌ریزی رحم بعد از زایمان و بعد از خروج جفت:

بزرگسالان: ۲۰ تا ۴۰ میلی واحد در دقیقه، از راه انفوزیون‌های وریدی تجویز می‌شود.

• در القای سقط:

بزرگسالان: ۲۰ تا ۱۰۰ میلی واحد در دقیقه، از راه انفوزیون وریدی تجویز می‌شود.

• در سقط فراموش شده:

بزرگسالان: ۱۰ واحد اکسی توسین با سرعت ۲۰ تا ۴۰ میلی واحد در دقیقه، از راه انفوزیون وریدی تجویز می‌شود.

• در بررسی دیسترس جنینی در حاملگی‌های پرخطر و بعد از هفتهٔ ۳۱ حاملگی (اکسی توسین چالنج تست) (آزمون چالشی اکسی توسین):

بزرگسالان: ابتدا ۰٫۵ میلی واحد در دقیقه از راه انفوزیون وریدی تجویز می‌شود، و سپس بر حسب نیاز، دوز از هر ۲۰ دقیقه یک بار افزایش می‌یابد، تا زمانی که ۳ انقباض رحمی (با مدت ۴۰ تا ۶۰ ثانیه) در مدت ۱۰ دقیقه ایجاد شود. در این زمان انفوزیون قطع می‌شود، و ضربان قلب جنین در هریک از این حالات مقایسه می‌شود. (دوز اکسی توسین مورد نیاز معمولاً ۵ تا ۶ میلی واحد در دقیقه‌است).

موارد منع مصرف

• حساسیت مفرط نسبت به دارو

تداخل دارویی

• در صورتی که بعد از مصرف این دارو، از داروهای منقبض‌کننده عروق استفاده شود، هیپرتانسیون شدیدی ایجاد خواهد شد.
• در صورت کاربرد این دارو هنگام بیهوشی با سیکلوپروپان تغییرات قلبی - عروقی شدیدی ایجاد می‌گردد.

عوارض جانبی

1. واکنش‌های ناخواسته و عوارض جانبی در مادر:

• در دستگاه اعصاب مرکزی: خونریزی ساب آراکنوئید ناشی از فشار خون، تشنج یا کما ناشی از مسمومیت با آب.
• در دستگاه قلب و عروق: هیپوتانسیون، افزایش تعداد ضربان قلب، افزایش بازگشت وریدی و برون ده قلبی، دیس ریتمی
• در دستگاه گوارش: تهوع، استفراغ
• در خون: آفیبرینوژنمی
• در سایر دستگاه‌ها: هیپرسنسیویتی (افزایش حساسیت)، انقباضات تتانیک، کنده شدن جفت، اختلال در جریان خون رحم، افزایش حرکات رحم

1. واکنش‌های ناخواسته و عوارض جانبی در جنین:

• در دستگاه قلبی عروقی: برادی کاردی، تاکی کاردی، انقباضات پیش رس بطنی
• در خون: هیپربیلیروبینمی
• در سایر دستگاه‌ها: آنوکسی، آسیفکسی

توجه مهم: در صورتی‌که پاسخ رحم به اکسی توسین شدید باشد، مصرف دارو باید قطع گردد.

پژوهش‌های مرتبط

بر طبق تحقیقات چند گروه دانشمند در اروپا و آمریکا، رفاه اقتصادی یک کشور با میزان اعتماد متقابل افراد جامعهٔ آن کشور نسبت به یکدیگر ارتباطی مستقیم دارد. بر طبق نظریات پل زاک به‌طور نمونه، «کشورهای پیشرفته‌تر از نظر اقتصادی، کشورهاییند که مردمشان نسبت به یکدیگر حسن نیت دارند.» او و دیگر محققان دانشگاه پنسیلوانیا در این باب نشان داده‌اند که میزان اعتماد یک انسان به دیگری، از نظر علمی وابسته به مقدار ترشحات مولکول اکسی توسین است.

جستارهای وابسته

• زایمان

منابع

• راهنمای کاربرد داروهای ژنریک ایران، دکتر رامین خدّام، چاپ هفتم، ۱۳۸۸، صفحات:۷۰۵و ۷۰۶
• داروهای ژنریک ایران و دسته‌بندی داروها، دکتر مصطفی صابر، چاپ هفتم، صفحه :۳۰۵
• فارماکولوژی کاتزونگ ترور، فصل ۳۶ (هورمون‌های هیپوفیز و هیپوتالاموس) (مکانیزم اثر و برخی نکات)
• ویکی‌پدیای انگلیسی (تکمیل اطلاعات جدول)