شهرستان اندیکا

شهرستان اندیکا یکی از شهرستان‌های استان خوزستان ایران است. مرکز این شهرستان، شهر قلعه خواجه است.

شهرستان اندیکا
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	خوزستان
مرکز شهرستان	قلعه خواجه
سایر شهرها	آبژدان، زاووت
بخش‌ها	مرکزی، آبژدان، چلو
سال تأسیس	۱۳۸۶ خورشیدی
نام‌های پیشین	اندکو، اندکا
اداره
فرماندار	حسین کیانی
حوزهٔ انتخابیه	مسجدسلیمان، اندیکا، لالی و هفتکل
مردم
جمعیت	۴۷٬۶۲۹ نفر (۱۳۹۵)
تراکم جمعیت	۲۰ نفر بر کیلومتر مربع
مذهب	شیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲٬۳۶۹ کیلومتر مربع
داده‌های دیگر
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۶۱
وبگاه	فرمانداری اندیکا

این شهرستان در تاریخ ۲۹ مهرماه ۱۳۸۶ از شهرستان مسجدسلیمان جدا شد و مستقل گردید.

جغرافیا

موقعیت

شهرستان اندیکا از شمال با شهرستان دزفول، از غرب با شهرستان لالی، از جنوب غربی تا جنوب با شهرستان مسجدسلیمان، از جنوب شرقی با شهرستان ایذه و از شمال شرقی با شهرستان کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری همسایه است.

اقلیم

شهرستان اندیکا از لحاظ اقلیمی دارای آب و هوایی معتدل و کوهستانی است. بهاری زودرس اما سرسبز و پر طراوت دارد که از اوایل اسفندماه آغاز می‌شود و از اوایل خرداد ماه هوای بهاری به تدریج جای خود را به گرما می‌دهد و به عبارت دیگر تمام نواحی جنوبی این منطقه دارای بهاری دل‌انگیز و تابستانی گرم و پاییزی کوتاه و مطبوع و زمستانی معتدل است. همچنین مناطق شمالی آن دارای زمستان‌های سرد همراه با برف و تابستان‌های معتدل است.

پیشینه تقسیمات

این سرزمین سابقاً جز اصلی و قلب ولایت سرزمین بختیاری بود که در دوره پهلوی اول سرزمین بختیاری منحل شده و سرزمین‌های آن میان استان‌های لرستان و اصفهان و خوزستان تقسیم شد.

پیشینه نام

در گذشته در زبان بومی آن را اندکو (اندی+کوه) می‌گفتند که اندی در زبان لری به معنای شگفتی و «کو» همان «کوه» می‌باشد یعنی سرزمین کوه‌های شگفت. همانگونه که می‌دانیم ساکنین میان رودان عیلامیان را مردمان ساکن کوه‌های بلند می‌دانستند و معنای عیلام از نظر آنان به‌طور خاص اشاره به ساکنین کوه‌های بلند (خوزستان) دارد، همچنین این شهرستان را (ان +ده +گا) به معنی «دهگاه» و محل نگهداری انبار غله هم گفته‌اند. این مکان از نخستین مکان‌های اسکان قوم لر در جنوب غرب ایران بود که آثار نخستین معماری پارسی (سنگ چین بدون ملات) در قلعه بردی اندیکا نمایان است. ادامه آثار نخستین پارسی را می‌توان در پی کلگه زرین و دژ حکومتی (آتشکده سرمسجد) مسجدسلیمان مشاهده کرد.

مردم‌شناسی

مردم شهرستان اندیکا لر بختیاری هستند و به گویش لری بختیاری سخن می‌گویند. ایل راه (گذرگاه عشایر بختیاری به ییلاق) از شهرستان اندیکا و مسیر تاراز می‌گذرد.

جاذبه‌های گردشگری

اندیکا یکی از مناطق تاریخی در خوزستان است که تا کنون پنهان مانده است و کمتر کسی دربارهٔ این شهر تاریخی گمنام می‌داند. این شهرستان دوران تاریخی مختلفی را پشت سر گذاشته است در این مناطق دفینه‌هایی وجود دارند که از ارزش تاریخی بالایی برخوردار هستند. در تحقیقات باستان‌شناسی نیز نشان داده می‌شود که این منطقه محلی برای سکونت انسان‌های چند هزار سال پیش بوده است، همچنین آثاری از دوران پارینه سنگی نیز بر جای مانده که ارزش تاریخی آن را بالاتر برده‌اند. بخش‌هایی از این شهرستان همچون چلو و آبرز دارای ارزش تاریخی بیشتری هستند و آثار تاریخی بیشتری در این مناطق کشف شده‌اند با وجود ۳۸ اثر تاریخی که در این شهرستان و نواحی مختلفی از آن یافت شده است این منطقه یکی از جاذبه‌هایی است که در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مهم‌ترین قلعه‌های باستانی و تاریخی همچون قلعه بردی، دژ ملکان، قلعه دلی، قلعه لیت، ارکی شلا، قلعه خواجو و … هستند از سوی دیگر کتیبه‌های تاریخی از دوره‌های مختلف تاریخ در این مناطق بر جای مانده‌اند که به خودی خود تماشایی هستند.

این شهرستان آب و هوایی مناسب، طبیعتی بسیار زیبا و کم‌یاب دارد و با داشتن جاذبه‌های گردشگری طبیعی گوناگون، همه ساله پذیرای گردشگرانی از سراسر استان و کشور می‌باشد. یکی از مکان‌های تفریحی و گردشگری آن باغات کتک در بخش چلو است

فهرست آثار تاریخی

اسکان نیوز: مجتبی گهستونی، روزنامه‌نگار و فعال میراث فرهنگی در یادداشتی نوشت: این آثار به ترتیب متعلق به دوره الیمایی (اشکانی)، تیموری و اسلامی جدید است.[۱] [۲] [۳]

تا پیش از این اهالی منطقه حافظ آثاری منسوب به زادگاه کوروش پادشاه هخامنشی بودند. حالا پس از سال‌ها اهالی روستا به سبب طرح هادی روستایی، توسعه اراضی کشاورزی، احداث جاده‌های خاکی، حفر چاله‌های متعدد برای حفاری غیرمجاز، احداث مرغداری و به واسطه پل‌سازی و نصب شیر سنگی اقدام به تعرض فیزیکی و منظری به این محوطه‌ها کرده‌اند.[۴] [۵] [۶]

پیش‌تر اداره میراث فرهنگی با همکاری پلیس انتظامی و ابلاغ دستور قضایی به متعرضان مبنی بر توقیف کار و تأکید بر امتناع از اجرا آن تا بعد از تصویب شورای فنی اقدام کرده بودند. اما متعرضان به این موضوع توجه نکرده و اقدام به تعرض به این محوطه‌ها کرده‌اند.[۷] [۸] [۹]

در حال حاضر پرونده قضایی تعرض به مجموعه قلعه لیت تشکیل شده و صورت جلسه‌های تعهد متعرض مبنی بر عدم انجام طرح و همچنین ابلاغیه دستور قضایی در پرونده موجود است.[۱۰] [۱۱][۱۲]

قلعه بردی زادگاه کوروش [۱۳] [۱۴]

پیشینه مطالعاتی مجموعه قلعه لیت و قلعه بردی به زمان رومن گیرشمن باستان‌شناس فرانسوی می‌رسد؛ وی طی زمان فعالیتش در ایران، بازدیدی از قلعه‌های لیت و بردی داشت و از این قلعه‌ها به عنوان آثار شاخص و منحصر به‌فرد منطقه یاد می‌کند.[۱۵] [۱۶] [۱۷]

گیرشمن از قلعه بردی به‌عنوان زادگاه کوروش نام می‌برد.[۱۸] [۱۹] [۲۰]

در واقع از همان زمان بود که میزان حساسیت و علاقه مردم نیز با اظهارنظر گیرشمن بیشتر می‌شود تا جایی که پس از تشکیل اداره میراث فرهنگی در شهرستان بسیاری از مردم از مدیر اداره میراث فرهنگی اندیکا خواهان رسیدگی به آثار و محوطه‌های تاریخی موجود در این منطقه می‌شوند.[۲۱] [۲۲] [۲۳]

صفه قلعه بردی با وجود بناهای دیگری چون بردنشانده و سرمسجد در حوزه مسجدسلیمان – اندیکا که دارای الگوی تقریباً مشابهی از نظر ساختار کلی هستند، به عنوان سازه‌ای منحصربه‌فرد محسوب می‌شود که تاکنون حتی عرصه و حریم آن به‌طور قانونی و براساس ضوابط سازمان میراث فرهنگی کشور مشخص نشده است.[۲۴] [۲۵]

این امر موجب شده ساکنان منطقه از سطح اثر به عنوان زمین کشاورزی استفاده و در نتیجه تخریب‌های قابل توجهی بر پیکره آن وارد کنند.[۲۶] [۲۷] [۲۸]

همچنین از سنگ‌ها و مصالح بنا برای ساخت‌وسازهای خانه‌ها و تأسیسات روستا مجاور بهره گیرند.[۲۹] [۳۰] [۳۱]

عوامل پیش‌گفته به همراه عوامل فرسایش طبیعی و گذر زمان موجب شده آسیب‌های فراوانی بر پیکره این بنا ارزشمند وارد شود.

آنچه زادگاه کوروش را تهدید می‌کند [۳۲] [۳۳] [۳۴]

از سوی دیگر قرارگیری صفه قلعه بردی با تمام ارزش و اهمیت تاریخی فرهنگی خود در جوار آثار شاخصی همچون قلعه لیت و گورستان لیت، بر اهمیت و ضرورت اجرای مطالعات باستان‌شناسی این محوطه‌ها افزوده است.[۳۵] [۳۶] [۳۷]

طی سال‌های اخیر دست‌اندازی کشاورزان به عرصه این آثار به منظور توسعه اراضی کشاورزی، آسیب‌های جدی به بخش‌هایی از این محوطه‌ها وارد آورده است.[۳۸] [۳۹] [۴۰]

اجرا طرح هادی روستا و توسعه روستا به سمت آثار، ایجاد جاده‌های خاکی در محدوده عرصه آثار، ایجاد ساختمان مرغداری و توسعه روزافزون آن در عرصه شرقی محوطه و حفر چاله‌های قاچاق متعدد با عناوین مختلف و مهم‌تر از همه تغییرات کلی و نصب شیر سنگی جدید در قبرستان ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور، زمینه تخریب این آثار را بیش از پیش فراهم آورده است.[۴۱] [۴۲][۴۳]

آنچه برای حفاظت از زادگاه کوروش ضروری است [۴۴] [۴۵] [۴۶]

اجرا طرح گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه‌های صفه قلعه بردی، قلعه لیت و گورستان لیت برای مشخص کردن عرصه و حریم حقیقی این محوطه‌ها و جلوگیری از دخل و تصرفات بیشتر و لزوم برنامه‌ریزی برای مطالعات بعدی باستان‌شناختی، مرمت، احیا و حفاظت از این محوطه ضروری است باید هر چه سریعتر اجرایی شود.[۴۷] [۴۸] [۴۹]

شهرستان اندیکا به دلیل داشتن آثار متعدد از دوره الیمایی‌ها به سرزمین الیمایی معروف است و این پتانسیل را دارد که از یک پایگاه پژوهشی مجزا برخوردار باشد. [۵۰] [۵۱][۵۲]

پیشتر مسایل مربوط به میراث‌فرهنگی شهرستان اندیکا زیر نظر اداره مسجدسلیمان انجام می‌شد که به‌دلیل مسافت طولانی و حجم بالای آثار ملی این شهرستان رسیدگی‌های لازم صورت نمی‌گرفت.

اما اکنون که شهرستان اندیکا دارای نمایندگی میراث فرهنگی است انتظار می‌رفت از محل اعتبارات تملک دارایی شهرستان اعتبار نسبتاً خوبی در حوزه مرمت و ساماندهی قلعه لیت و قلعه بردی و حتی تعیین عرصه و حریم آن اختصاص بیابد.[۵۳] [۵۴][۵۵]

پیش از انقلاب اسلامی در ایران فعالیت‌های پژوهشی در اندیکا توسط لایارد، واندنبرگ، شیپمن، بیوار و هنری رایت، صورت گرفت و پس از آن نیز مصطفی عبداللهی، علیرضا سرداری، ایوب سلطانی، مسعود صادقی راد و زهرا جوادی‌نیا در حوزه بررسی و شناسایی، ثبت آثار و تعیین عرصه و حریم آثار اندیکا فعالیت‌هایی انجام دادند. [۵۶] [۵۷][۵۸] شهرستان اندیکا دارای مکانهای تاریخی دیگری از جمله بردگوری‌های باغات کتک در شهرستان اندیکا، بخش چلو دهستان للر و کتک ۲ کیلومتری شمال غربی روستای کتک، در دامنه کوه کی نو قرار دارد و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۵۹۹۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، محوطه چنگا مربوط به سده‌های میانه دوران‌های تاریخی پس از اسلام و در ۱/۵ کیلومتری شمال غرب روستای کتک بزرگ واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۵۹۶۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. محوطه ده کیدیده (ده کیدی) مربوط به سده‌های اولیه و میانه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان اندیکا، بخش چلو، دهستان للر و کتک، ۱ کیلومتری جنوب غرب روستای کتک واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۵۹۹۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. و محوطه چال دیره مربوط به دوره هخامنشی - سده‌های میانه و متاخر دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در دهستان للر کتک، ۶ کیلومتری جنوب شرقی روستای کتک واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۵۹۹۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تقسیمات کشوری

شهرستان اندیکا دارای ۳ بخش، ۶ دهستان و ۳ شهر به شرح زیر است:

شهرستان اندیکا

بخش	مرکز بخش	جمعیت بخش ۱۳۹۵	نام دهستان	مرکز دهستان	جمعیت دهستان ۱۳۹۵	شهر	جمعیت شهر ۱۳۹۵
مرکزی	قلعه خواجه	۱۷٬۳۹۶ نفر	قلعه خواجه	قلعه خواجه	۱۱٬۱۱۹ نفر	قلعه خواجه	۲٬۴۰۸ نفر
			شلال و دشتگل	پا آب شلال	۳٬۶۶۹ نفر
آبژدان	آبژدان	۱۹٬۴۸۸ نفر	آبژدان	جعفرآباد	۱۰٬۴۷۸ نفر	آبژدان	۱٬۶۷۳ نفر
			کوشک	کوشکک کوشک	۷٬۳۳۷ نفر
چلو	زاووت	۱۰٬۹۴۵ نفر	للر و کتک	کتک	۵٬۴۱۸ نفر	زاووت	۱٬۰۳۱ نفر
			چلو	زاووت	۴٬۴۹۶ نفر

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت شهرستان اندیکا برابر با ۴۷٬۶۲۹ نفر بوده است.