امیرالمؤمنین

امیرالمؤمنین^[۱] (به عربی: أمير المؤمنين) یک لقب اسلامی است که در لغت به معنی «امیر و فرمانده مؤمنان» است.

کاربرد لقب

این لقب با مضمون سیاسی و دینی در منابع اسلامی در بین مسلمانان رواج داشته است. تاریخ پژوهان متفق‌القولند هنگامی که شخص خلیفه به‌طور خاص مورد خطاب قرار می‌گرفت از لقب «امیرالمؤمنین» استفاده می‌گردید. امیرالمؤمنین در لغت به معنی «امیر و فرمانده مؤمنان» است. شیعیان معتقدند این لقب پس از مرگ محمد برای علی به کار می‌رفته است ولی اهل سنت عقیده دارد بعد از درگذشت محمد، عمر اولین خلیفه‌ای بود که لقب امیرالمؤمنین را برای خود به کار برد.^[۲]^[۳] به نوشته تاریخ پژوهان این لقب را نخستین بار توسط عمر به کار گرفته شد.^[۴]

به نوشته ابن خلدون، عبدالله ابن جحش اولین کسی بود که به عمر این لقب را داد، برخی دیگر عمرو عاص و عده‌ای نیز مغیرة بن شعبه را اولین کسانی می‌داند که به عمر این لقب را دادند؛ هرچند عبدالله ابن جحش قبل از خلافت عمر درگذشته و نمی‌توانسته اعطاکننده این لقب باشد.^[۵]

دیدگاه اهل سنت

مسلمانان اهل سنت از لقب امیرالمؤمنین برای همهٔ خلفای راشدین، اموی و عباسی استفاده کرده‌اند.^[۶]

دیدگاه شیعیان

حرم علی ابن ابی‌طالب سال ۲۰۲۱

شیعیان دوازده‌امامی لقب و عنوان امیرالمؤمنین را منحصر به علی بن ابی‌طالب می‌دانند و نه تنها استعمال این لقب را برای خلفای راشدین و غیر راشدین جایز نمی‌دانند که حتی آن را از خصایص علی بن ابی طالب دانسته و به کاربردن این لقب را برای سایر امامان خود هم جایز نمی‌دانند (مگر در حال تقیه که به کار بردن این لقب برای غیر از علی بن ابی‌طالب هم گاهی به کار رفته است). دلیل شیعیان بر این امر این است که می‌گویند محمد این لقب را برای علی به کار برده و دیگران را از نامگذاری بدان نهی کرده است. اما شیعیان اسماعیلیه آن لقب را برای خلفای فاطمی نیز استفاده می‌کنند و زیدیه آن را برای هر امامی علوی که امامتش را با جنگ بنیان نهاده استفاده می‌کنند.^[۷] شیعیان دوازده‌امامی استدلالشان باتوجه به حدیثی از محمد است.^[۸]^[۹]^[۱۰]^[۱۱]

پانویس

↑ از دو بخش (امیر) که اسم مبالغه بر وزن (فَعیل) است و از فعل عربی (أمر) به معنای (فَرمان دادن، دستور دادن، حُکم کردن) که در مجموع امیر به معنای (بسیار فرمان‌هنده یا فَرمانرَوا) است و مؤمنین که اسم جمع مؤمن به معنای (ایمان دارنده، باورکننده، باورمند یا معتقد) که در مجموع معنای (باورمندان، ایمان‌دارندگان، باورکنندگان) می‌دهد و در مجموع ترکیب وصفی «أمیرالمؤمِنین» به معنای «فَرمانرَوا یا دَستوردهنده ایمان‌دارندگان/باوَردارندگان/باوَرمندان/باوَرکنندگان» است.
↑ Campo, Juan E. (2009). Encyclopedia of Islam (PDF). New York: Facts On File. p. 685. ISBN 0-8160-5454-1. Archived from the original (PDF) on 19 October 2013. Retrieved 5 August 2013.
↑ Crone, God's Caliph: Religious Authority in the First Centuries of Islam, 4-11.
↑ Madelung, Succession to Muhammad, 49.
↑ برگ‌نیسی، نادیا. «امیر». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۱۰. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲.
↑ خلافت (۱) بایگانی‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine، دانشنامه اسلام منبع به‌کار رفته:(بلاذری، 1417، ج 10، ص 321). تاریخ بازبینی ۲۱ فوریهٔ ۲۰۱۵.
↑ Gibb, H.A.R.. " Amīr al-Muʾminīn." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Brill Online , 2012.
↑ دائرةالمعارف تشیع، جلد۲؛ المعارف و المعاریف، ج۱؛ بحارالانوار، مجلسی، ج۳۷، ص۳۳۹، باب ۵۴، حدیث۸۴. متن حدیث چنین است: عبدالله بن عباس می‌گوید: «روزی با رسول خدا در یکی از کوچه‌های مدینه می‌رفتیم که علی ابن ابی طالب از راه رسید و به رسول خدا این گونه سلام کرد: «السلام علیک یا رسول‌الله و رحمه الله و برکاته (سلام بر تو ای رسول خدا، و رحمت و برکات خدا بر تو باد) پیامبر نیز در پاسخ فرمود: «و علیک السلام یا امیرالمؤمنین (و بر تو سلام باد ای امیرالمؤمنین). تعجب کردم و به پیامبر گفتم: «ای رسول خدا، آنچه دربارهٔ پسرعمویم، علی، گفتی، از روی محبت و دوستی شخصی با او بود یا لقبی از ناحیه خداوند؟» رسول خدا فرمود: «نه، به خدا سوگند، آنچه دربارهٔ علی گفتم، با چشم خودم دیده‌ام.» پرسیدم: «ای رسول خدا چه دیدید؟» پیامبر فرمود: «در شب معراج به هر دری از درهای بهشت نظر می‌کردم، روی آن نوشته شده بود: علی بن ابیطالب از هفتاد هزار سال پیش از خلقت آدم امیرالمؤمنین بوده است.»
↑ شیخ مفید. الارشاد. صص. جلد ۱، صفحه ۴۸، شیخ مفید از محدثان مشهور نقل کرده است که پیامبر به هفت تن از اصحاب خود از جمله ابوبکر، عمر، طلحه و زبیر فرمان داد تا بر علی با لقب امیرالمؤمنین سلام کنند.
↑ شیخ مفید. الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد. صص. جلد ۱، صفحه ۱۷۷، از دیدگاه شیعه جمله‌ای مشهور که عمر بن خطاب در واقعه غدیر پس از تبریک به علی (ع) گفته بود گویای نامگذاری علی به امیرالمؤمنین است٫ عمر به علی (ع) گفته بود: "بَخٍّ بخٍّ لک یابن ابی‌طالب أصبَحتَ و أمسَیتَ مولای و مولی کلِّ مؤمنٍ و مؤمنَهٍ"(ترجمه: آفرین بر تو یا علی! تو مولای من و مولای همه زنان و مردان مؤمن شدی).
↑ قمی، عباس. مفاتیح الجنان. صص. ذیل اعمال روز ۱۸ ذی الحجه٫ یکی از مواردی که شیعیان از لقب امیرالمؤمنین برای امام علی (ع) به صورت گسترده استفاده می‌کنند روز عید غدیر است٫ کاربرد این لقب به این دلیل است که در برخی منابع ذکر شده است شیعیان در روز عید غدیر به هنگام ملاقات یکدیگر این جمله را بگویند: "اَلحمدُ لِلهِ الّذی جَعَلَنا مِنَ المُتَمَسِّکینَ بِولایةِ اَمیرِالمؤمنینَ و الائمةِ المَعصومینَ علیهم السلام"٫ (ترجمه: ستایش مخصوص خدایی که ما را پای‌بند به ولایت امیرمؤمنان و سایر امامان علیهم السلام قرار داد).

منابع

تاریخ خلفا از سیوطی
دائرةالمعارف تشیع
مشارکت کنندگان Amir al-Mu'minin در ویکی‌پدیای انگلیسی

[1] از دو بخش (امیر) که اسم مبالغه بر وزن (فَعیل) است و از فعل عربی (أمر) به معنای (فَرمان دادن، دستور دادن، حُکم کردن) که در مجموع امیر به معنای (بسیار فرمان‌هنده یا فَرمانرَوا) است و مؤمنین که اسم جمع مؤمن به معنای (ایمان دارنده، باورکننده، باورمند یا معتقد) که در مجموع معنای (باورمندان، ایمان‌دارندگان، باورکنندگان) می‌دهد و در مجموع ترکیب وصفی «أمیرالمؤمِنین» به معنای «فَرمانرَوا یا دَستوردهنده ایمان‌دارندگان/باوَردارندگان/باوَرمندان/باوَرکنندگان» است.

[2] Campo, Juan E. (2009). Encyclopedia of Islam (PDF). New York: Facts On File. p. 685. ISBN 0-8160-5454-1. Archived from the original (PDF) on 19 October 2013. Retrieved 5 August 2013.

[3] Crone, God's Caliph: Religious Authority in the First Centuries of Islam, 4-11.

[4] Madelung, Succession to Muhammad, 49.

[DBA-5] برگ‌نیسی، نادیا. «امیر». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۱۰. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲.

[test-6] خلافت (۱) بایگانی‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine، دانشنامه اسلام منبع به‌کار رفته:(بلاذری، 1417، ج 10، ص 321). تاریخ بازبینی ۲۱ فوریهٔ ۲۰۱۵.

[Amīr_al-Muʾminīn-7] Gibb, H.A.R.. " Amīr al-Muʾminīn." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Brill Online , 2012.

[8] دائرةالمعارف تشیع، جلد۲؛ المعارف و المعاریف، ج۱؛ بحارالانوار، مجلسی، ج۳۷، ص۳۳۹، باب ۵۴، حدیث۸۴. متن حدیث چنین است: عبدالله بن عباس می‌گوید: «روزی با رسول خدا در یکی از کوچه‌های مدینه می‌رفتیم که علی ابن ابی طالب از راه رسید و به رسول خدا این گونه سلام کرد: «السلام علیک یا رسول‌الله و رحمه الله و برکاته (سلام بر تو ای رسول خدا، و رحمت و برکات خدا بر تو باد) پیامبر نیز در پاسخ فرمود: «و علیک السلام یا امیرالمؤمنین (و بر تو سلام باد ای امیرالمؤمنین). تعجب کردم و به پیامبر گفتم: «ای رسول خدا، آنچه دربارهٔ پسرعمویم، علی، گفتی، از روی محبت و دوستی شخصی با او بود یا لقبی از ناحیه خداوند؟» رسول خدا فرمود: «نه، به خدا سوگند، آنچه دربارهٔ علی گفتم، با چشم خودم دیده‌ام.» پرسیدم: «ای رسول خدا چه دیدید؟» پیامبر فرمود: «در شب معراج به هر دری از درهای بهشت نظر می‌کردم، روی آن نوشته شده بود: علی بن ابیطالب از هفتاد هزار سال پیش از خلقت آدم امیرالمؤمنین بوده است.»

[9] شیخ مفید. الارشاد. صص. جلد ۱، صفحه ۴۸، شیخ مفید از محدثان مشهور نقل کرده است که پیامبر به هفت تن از اصحاب خود از جمله ابوبکر، عمر، طلحه و زبیر فرمان داد تا بر علی با لقب امیرالمؤمنین سلام کنند.

[10] شیخ مفید. الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد. صص. جلد ۱، صفحه ۱۷۷، از دیدگاه شیعه جمله‌ای مشهور که عمر بن خطاب در واقعه غدیر پس از تبریک به علی (ع) گفته بود گویای نامگذاری علی به امیرالمؤمنین است٫ عمر به علی (ع) گفته بود: "بَخٍّ بخٍّ لک یابن ابی‌طالب أصبَحتَ و أمسَیتَ مولای و مولی کلِّ مؤمنٍ و مؤمنَهٍ"(ترجمه: آفرین بر تو یا علی! تو مولای من و مولای همه زنان و مردان مؤمن شدی).

[11] قمی، عباس. مفاتیح الجنان. صص. ذیل اعمال روز ۱۸ ذی الحجه٫ یکی از مواردی که شیعیان از لقب امیرالمؤمنین برای امام علی (ع) به صورت گسترده استفاده می‌کنند روز عید غدیر است٫ کاربرد این لقب به این دلیل است که در برخی منابع ذکر شده است شیعیان در روز عید غدیر به هنگام ملاقات یکدیگر این جمله را بگویند: "اَلحمدُ لِلهِ الّذی جَعَلَنا مِنَ المُتَمَسِّکینَ بِولایةِ اَمیرِالمؤمنینَ و الائمةِ المَعصومینَ علیهم السلام"٫ (ترجمه: ستایش مخصوص خدایی که ما را پای‌بند به ولایت امیرمؤمنان و سایر امامان علیهم السلام قرار داد).

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]