امان‌الله میرزا جهانبانی
شاهزاده امان‌الله میرزا جهانبانی (۱۲۸۶–۲۰ صفر ۱۳۳۰) ملقب به ضیاءالدوله فرزند جهانگیر میرزا و نوه سیف‌الله میرزا چهل و دومین فرزند پسری فتحعلی شاه قاجار بود. وی در تهران متولد شد.[۱] در مدرسه دارالفنون در رشته نظامی تحصیل کرد و زبانهای روسی و فرانسه را به خوبی یادگرفت. پس از مدتی به قزاقخانه رفت و درجه سلطانی (سروانی) گرفت.[۱] پیش از آغاز مشروطه از سرکردگان قزاقخانه بود و در آنجا درجه امیرتومانی (سرلشکری) داشت.[۲] وقتی لیاخوف رئیس قزاقخانه شد به همراه چند تن دیگر از سرکردگان از قزاقخانه کناره‌گیری کرد.[۲] سپس به آزادیخواهان پیوست و در ششم محرم ۱۳۲۶ ه.ق (بهمن ۱۲۸۶ ه.خ) از نمایندگان تهران در مجلس یکم شد [۳] و سپس به دستیاری وزارت جنگ رسید.[۲] در دوره استبداد صغیر در تهران مخفی بود تا فتح تهران پیش‌آمد و دوباره در کار بود.[۲] سپس فرمانده قشون آذربایجان[۱] شد و پس از هدایت و در غیاب حکمرانانی که به حکومت آذربایجان منصوب می‌شدند از ۱۲۸۸ سرپرست دارالحکومه تبریز بود.[۴] این زمان مقارن بود با حمله صمدخان مراغه به تبریز، قضیه اولتیماتوم و اشغال تبریز از سوی روسها.[۵] ضیاءالدوله با انجمن مشروطه‌خواهان تبریز و از جمله شخص ثقةالاسلام تبریزی همکاری نزدیک داشت.[۱] نخست با روسها از در گفتگو درآمد و سپس به میانجی‌گری کنسولهای انگلستان و فرانسه با روسیان به آشتی می‌کوشیدند.[۶] از آن سو اوضاع را روزانه به تهران تلگراف می‌کرد و پرده از جنایات روسها می‌گشود. این تلگرافهای شاهزاده بر روسها بسیار سخت می‌افتاد و چون در یکی از آنها می‌گوید: «عجالتاً آنچه راپورت رسید پانصد نفر بچه و مرد از اهالی بیچاره کشتند»، روسها که به دنبال بهانه بودند این تلگراف را اغراق‌آمیز و خلاف واقع خوانده و ضیاءالدوله را تحت تعقیب قرار دادند. ضیاءالدوله به کنسولگری انگلستان پناهنده شد[۵] و چون مذاکره بر سر تحویل و تبعید وی بالا گرفت، خود با تپانچه‌ای که در اختیار داشت به زندگیش خاتمه داد (۱۲۹۰ خورشیدی).[۵] وی علت خودکشی خود را چنین بیان می‌کند که چون دستور جنگ با روسها توسط وی مهر شده و در آنوقت وی عامل دولت در تبریز بوده، این عمل می‌توانسته بهانه‌ای برای روسها در تصرف دائمی تبریز باشد و از سوی دیگر حکم قطعی اعدام وی از سوی روسها نیز بوده.[۷] رفتار شجاعانه وی در بلوای تبریز در زمان جنگ با روسها در خور ستایش می‌باشد. جنازه او را در بارگاه سید حمزه در تبریز به خاک سپردند.
 | |
| شاهان قاجار | |
|---|---|
نام | دورهٔ پادشاهی |
۱۱۷۵–۱۱۶۱ | |
وی پدربزرگ نادر جهانبانی بود.[۱]
فرزندان
ویرایشامانالله میرزا از ازدواج با شمس‌السلطنه دختر عبدالحسین میرزا شمس‌الشعرا صاحب پنج فرزند بود:
- امان‌الله جهانبانی
- عزیزالله جهانبانی
- پوران جهانبانی
- تومان جهانبانی
- منصور جهانبانی، صاحب یک دختر بود:
نگارخانه
ویرایش-
شمس‌الشعرا، نشسته، به همراه دامادش امان‌الله میرزا جهانبانی ایستاده در سمت راست تصویر، پسر کوچک با کلاه پسر دیگر عزیزالله، دو دختر دیگر پوران خانم جهانبانی و توران خانم جهانبانی، دختر بردهٔ آفریقایی، ۱۹۰۰
پانویس
ویرایش- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ دانشنامه جهان اسلام
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ کسروی ۳۹۳
- ↑ [ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/جلسه-230-مذاکرات-روز-یکشنبه-ششم-محرمالحرام-1326-دارالشوراى-ملى «مذاکرات جلسه ۲۳۰ دارالشورای ملی ششم محرم ۱۳۲۶»] مقدار
|نشانی=را بررسی کنید (کمک). - ↑ کسروی ۲۰۱
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ کسروی
- ↑ کسروی ۳۱۱
- ↑ کسروی: تاریخ هجده ساله آذربایجان
- ↑ عاقلی، باقر (۱۳۸۶)، خاندان‌های حکومت گر در ایران (جلد دوم)، تهران: نشر نامک، شابک ۹۶۴-۶۸۹۵-۴۲-۵
منابع
ویرایش- احمد کسروی، تاریخ هجده ساله آذربایجان، چاپ هفتم، تهران ۲۵۳۵ شاهنشاهی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر
- دانشنامه جهان اسلام، نسخه آنلاین، مدخل جهانبانی. بازبینی ۱۰ بهمن ۱۳۸۹