اخراج آذری‌ها از ارمنستان
اخراج آذری‌ها از ارمنستان به‌عنوان یک مهاجرت اجباری و پاکسازی قومی در قرن بیستم صورت گرفت.[۱][۲][۳][۴][۵] در طول قرن بیستم، در چندین درگیری‌های ارمنستان و جمهوری آذربایجان، صدهزار نفر آذربایجانی‌ها با توسل به زور مهاجرت داده شدند و بسیاری از آن‌ها کشته و مجروح شدند. اخراج از سال ۱۹۸۸ تا حدی به‌عنوان پاسخ به اخراج ارامنه از جمهوری آذربایجان قید گردید.[۳]
علل و اهداف اخراج و پاکسازی‌های قومی
ویرایشبیانیه علل و اهداف اخراج و پاکسازی‌های قومی در جلسه‌ای به‌طور منظم در مجمع پارلمانی شورای اروپا در سال ۲۰۰۶ که توسط چند تن از نمایندگان جمهوری آذربایجان، ایتالیا، فرانسه، اوکراین، ترکیه، رومانی امضا شده بود، هدف از پاکسازی قومی آذربایجانی‌ها در ارمنستان را ایجاد ارمنستان بزرگ بیان کرده بودند.[۶]
پاکسازی قومی در آغاز قرن ۲۰اُم
ویرایشبهعنوان نتیجه یک جنگ قومی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در آغاز قرن بیستم، و همچنین سیاست‌های هماهنگ‌سازی ملی‌گرایان ارمنستان و جمهوری آذربایجان افرادی زیادی به خاطر پاکسازی قومی از بخش‌های قابل توجهی از جمعیت ارمنستان و جمهوری آذربایجان رانده شدند.[۷] اخراج و تبعید آذری‌ها از اواسط سال ۱۹۱۸، توسط نیروهای شبه نظامی ارمنی که نقش مهمی در تخریب شهرک‌های مسلمان در پاکسازی‌های قومی در استان سیونیک تحت رهبری آندرانیک اوزانیان داشتند، شروع شد. با فرمان بریتانیا، به‌دلیل اهداف سیاسی به آندرانیک جهت گسترش فعالیت‌های خود را تا قره باغ اجازه نداد. آندرانیک ۳۰٬۰۰۰ نفر ارمنی را از ناحیه آناتولی شرقی و عمدتاً از دو استان موش و استان بتلیس جایگزین آذربایجانی‌ها کرد. بخشی از پناهندگان ارمنی از ترکیه آورده شده در زنگوار باقی ماند، در حالی که ارمنی‌های بسیاری در ایروان و استان وایوتس‌جور جایی که مسلمانان را جهت همگن‌سازی قومی ارمنی از آنجا رانده و طرد کرده بودند، جای داده شدند.[۷] با توجه به داده‌های آماری از مجموعه قوم شناخت قفقاز از آکادمی علوم اتحاد جماهیر شوروی، شهرک‌های مسلمانان از ارمنستان توسط فدراسیون انقلابی ارمنی در جهت سیاست" پاکسازی کشور از غیر خودی " مسلمانان را مورد هدف قرار داده بود.[۸] پس با جمع‌آوری داده‌ها:
در سال ۱۸۹۷، ۶۳٬۶۰۰ هزار ارامنه (۴۶٬۲٪)، ۷۱٬۲۰۰ هزار آذربایجانی (۵۱٬۷ درصد)، ۱٬۸۰۰ هزار کرد(۱٬۳٪) از ۱۳۷٬۹۰۰ هزار نفر جمعیت اقوام استان سیونیک بودند. اما با توجه به سرشماری کشاورزی در سال ۱۹۲۲ میلادی؛ از ۶۳٬۵ هزار نفر نفوس استان سیونیک حدود ۵۹٬۹ هزار نفر را ارامنه (۸۹٬۵ درصد)، ۶٬۵ هزار آذربایجانی (۱۰٬۲ درصد)، ۰٬۲ هزار روس (۰٬۳٪) بوده‌است.[۸]
به گفته مورخ آمریکایی فیروز کاظم‌زاده به استناد مورخ ارمنی بوریان[پ ۱] در دولت داشناک ارمنستان از ۱۹۱۸–۱۹۲۰، برای اخراج جمعیت مسلمان، تشنج و توقیف اموال تأسیس شده بود.[۹] و همچنین فیروز کاظم‌زاده مدعی ست نابودی مسلمانان در سرزمین‌های، که تحت کنترل ترکیه، بعد از اشغال آن توسط ارتش ارمنستان اتفاق افتاده بود.[۹] در حالی که تانر آکجام[پ ۲] در مورد این قتل‌عام که آن‌ها اغراق‌آمیز یا حتی ساختگی می‌باشد، را مدعی ست.[۱۰]
اخراج آذربایجانی‌ها از جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی
ویرایش
قرن بیستم، برای آذربایجانی‌های ارمنستان دوره مهاجرت به حاشیه راندن، تبعیض و جرم اغلب اجباری بود[۱۱] که منجر به تغییرات قابل توجهی در ترکیب قومی این کشور شد، آذربایجانی‌ها حتی تا آغاز جنگ قره‌باغ نیز بزرگ‌ترین اقلیت ارمنستان بودند. در سال ۱۹۰۵–۱۹۰۷ استانداری ایروان عرصه درگیری بین ارامنه و آذربایجانی‌ها را متوجه دولت روسیه کرده‌بود که در جریان انقلاب روسیه در ۱۹۰۵ باعث تحریک ملت شده‌بود.[۱۲]
پس از سال ۱۹۱۸ جنگ بر سر مسائل مرز مشترک جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی و جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی از سر گرفته‌شد[۱۳] و جنگ همراه با هجوم پناهندگان ارمنی که منجر به قتل‌عام گسترده مسلمانان در ارمنستان گردید.[۱۱][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸] آندرانیک اوزانیان و روبن ترمیناسیان در تخریب شهرک‌های مسلمانان و طرح همگن‌سازی قومی برنامه‌ریزی شده‌ای با مخلوط‌سازی جمعیت را از طریق پناهندگان ارمنی ترکیه از سر گرفتند.[۱۹] پس از آن جمعیت آذربایجانی‌ها کمتر شد، با توجه به همه این اخراج‌ها اتحاد جماهیر شوروی در سرشماری سال ۱۹۲۶ جمعیت آذربایجانی‌ها را تنها ۷۸٬۲۲۸ اعلام کرده‌بود که در ارمنستان زندگی می‌کردند و شامل ۸٫۸ درصد از جمعیت کل این کشور در آن دوران می‌شد.[۲۰] پس از فروکش کردن درگیری‌ها جمعیت‌شان تا ۱۳۱٬۰۰۰ نفر نیز فزونی یافت.[۲۱] در سال ۱۹۴۷، گریگور آرتینف دبیر اول حزب کمونیست ارمنستان، موفق به متقاعد کردن شورای وزیران اتحاد جماهیر شوروی به صدور فرمان توسط استالین تحت عنوان اقدامات برنامه‌ریزی شده برای کوچ مجدد کارگران آذربایجانی ارمنستان به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی شد.[۲۲]
بر اساس این حکم، آذربایجانی‌ها بین سال‌های ۱۹۴۸–۱۹۵۱ توسط برخی منابع به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی[۲۳] نفی بلد شدند.[۲۴][۲۵][۲۶] تا راه برای ورود ارمنی‌های خارج از کشور باز شود که در طول چهار سال ۱۰۰٬۰۰۰، آذربایجانی از جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی تبعید شدند.[۲۰] طوری‌که جمعیت آنان در سال ۱۹۵۹ به ۱۰۷۷۴۸ تقلیل یافت.[۲۷] و در سال ۱۹۷۹، آذربایجانی‌ها ۱۶۰۸۴۱ نفر و ۵٫۳٪ از جمعیت کل ارمنستان را تشکیل می‌دادند.[۲۸] جمعیت آذربایجانی‌های شهر ایروان، که زمانی اکثریت جمعیت را در سال‌های ۱۹۵۹ و قبل از آن تشکیل می‌دادند، در سال ۱۹۸۹ به ۰٫۷٪ به ۰٫۱٪ کاهش یافت.[۲۵]
آمار جمعیت آذری‌ها در ارمنستان
ویرایشگاهشمار اخراج و اسکان
ویرایش- ۱۹۴۷ - شوراهای اتحاد جماهیر شوروی از قطعنامه وزیران در مورد مهاجرت اجباری آذربایجانی‌ها از ارمنستان شوروی به آذربایجان شوروی
- ۱۹۴۷–۱۹۵۰ - اخراج آذربایجانی‌ها از ارمنستان شوروی
- نوامبر، ۱۹۸۷ - حمله به آذربایجانی‌ها در ناحیه گافان[پ ۳] ارمنستان
- ۲۵ ژانویه ۱۹۸۸ - اخراج دسته جمعی آذربایجانی‌ها از ناحیه گافان[پ ۴] ارمنستان
- ۲۱ فوریه ۱۹۸۸ - تظاهرات توده‌ای در ایروان آغاز شد.
- ۱۹۸۸ - توده اخراج آذربایجانی‌ها از ارمنستان[۲۹]
| قومی گروه |
آمار ۱۹۲۶۱ | آمار ۱۹۳۹۲ | آمار ۱۹۵۹۳ | آمار ۱۹۷۰۴ | آمار ۱۹۷۹۵ | آمار ۱۹۸۹۶ | آمار ۲۰۰۱۷ | آمار ۲۰۱۱۸ | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۷۶٬۸۷۰ | ۸٫۷ | ۱۳۰٬۸۹۶ | ۱۰٫۲ | ۱۰۷٬۷۴۸ | ۶٫۱ | ۱۴۸٬۱۸۹ | ۵٫۹ | ۱۶۰٬۸۴۱ | ۵٫۳ | ۸۴٬۸۶۰ | ۲٫۶ | |||||
| 1 Source: [۱]. 2 Source: [۲]. 3 Source: [۳]. 4 Source: [۴]. 5 Source: [۵]. 6 Source: [۶]. 7 Source: [۷] بایگانی‌شده در ۲ ژوئن ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine. 8 Source: [۸]. | ||||||||||||||||
نتایج پاکسازی قومی
ویرایشدر نتیجه پاکسازی قومی به سال ۱۹۸۸، باعث شد آخرین مرحله همگن‌سازی در جمهوری ارمنستان انجام شود. در نهایت جمعیت ارمنیان به ۹۸٪ از کل جمعیت ارمنستان رسید. مسئولیت این حوادث بر ناسیونالیستهای ارمنی و نیز دولت جمهوری تحمیل شد،[۳۰] بازماندگان جمعیت آذری‌ها در سال ۱۹۹۱ از ارمنستان رانده شدند.[۳۱] بنا بر گزارش کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان، جمعیت مردم آذری، که بزرگ‌ترین اقلیت قومی در ارمنستان تا سال ۱۹۸۸ بودند، با کمک مقامات محلی پس از قتل‌عام ارمنیان در سومگاییت و باکو رانده شد.[۳۲] امروزه ارمنستان تنها کشور در بین جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی می‌باشد که جمعیتی بالغ بر ۹۷٫۹٪ از اقوام ارمنی دارد.[۳۳] برآوردهای کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان جمعیت آذری‌ها در ارمنستان را تنها بیش از ۳۰ نفر برآورد می‌کند.[۳۴] که اکثریت آنان در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و از اعضای خانواده‌های مخلوط (معمولاً زنان آذری با مردان ارمنی ازدواج کرده‌اند). تغییرات در مشخصات فردی، تغییر نام شهرک‌ها و شهرها در قلمرو جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی همراه شد. در مجموع نام بیش از ۶۰۰ منطقه در SSR ارمنستان از سال ۱۹۲۴ به ۱۹۸۸ تغییر یافت.[۳۵] الباقی موارد تغییر نام ترکی به ارمنی که در یافتن نام جدید به طول انجامیده بود در سال ۲۰۰۶ به بعد نام ۲۱ شهرک نیز عوض شدند.[۳۶] سهم آذری‌ها از تنوع فرهنگی ارمنستان به مانند فرهنگ عاشیق دچار خسارات زیادی شد. که در نهایت فرهنگ آذری از این کشور ناپدید گشت.[۳۷]
تغییرات ساختار جمعیتی در ایروان
ویرایشدر سال ۱۸۹۷، در شهر ایروان ۲۹٬۰۰۶ نفر سکونت داشتند، که ۱۲٬۵۲۳ از آن‌ها ارامنه، ۱۲٬۳۵۹ نفر را آذربایجانی‌ها تشکیل می‌دادند.[۳۸] با توجه به سرشماری امپراتوری روسیه در سال ۱۸۹۷، آذربایجانی‌ها (تاتارها) تا ۱۲٬۰۰۰ نفر (۴۱٪) از ۲۹٬۰۰۰ نفر جمعیت ایروان را شامل می‌شدند.[۳۸][۳۹] با این حال، در دوره پاکسازی‌های قومی سیستماتیک در طول سال‌های بسیار و مهاجرت ارامنه از ایران و امپراتوری عثمانی، پایتخت ارمنستان با جمعیت فراوان ارمنی روبرو شد. با توجه به سرشماری سال ۱۹۵۹، ارامنه تا ۹۶ درصد از جمعیت کشور و در سال ۱۹۸۹ بیش از ۹۶٬۵ درصد را شامل می‌شدند. و آذربایجانی‌ها تنها ۰٬۱ درصد از جمعیت ایروان در سال ۱۹۸۹ تشکیل می‌دادند.[۴۰] تغییرات جمعیتی اجباری در ایروان با کمک ناسیونالیستهای ارمنی از حزب «فدراسیون انقلابی ارمنی» اجرا شد. آن‌ها جمعیت ایروان به نفع ارامنه با تهدید و ارعاب مسلمانان محلی تغییر دادند.[۴۱] به عنوان نتیجه یک پاکسازی قومی، نه تنها آذربایجانی‌ها از ایروان دور رانده شدند، بلکه مسجد آذربایجانی‌ها در ایروان نیز نابود شد.[۴۲][۴۳]
منابع
ویرایش- ↑ ""Черный сад": Глава 5. Ереван. Тайны Востока". BBC Russia. 8 July 2005. Retrieved 1 September 2011.
- ↑ De Waal, Thomas. Black Garden. NYU Press. ISBN 0-8147-1945-7. Retrieved 1 September 2011.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Lowell W. Barrington (2006). After Independence: Making and Protecting the Nation in Postcolonial & Postcommunist States. USA: University of Michigan Press. pp. In late 1988, the entire Azerbaijani population (including Muslim Kurds) — some 167000 people — was kicked out of the Armenian SSR. In the process, dozens of people died due to isolated Armenian attacks and adverse conditions. This population transfer was partially in response to Armenians being forced out of Azerbaijan, but it was also the last phase of the gradual homogenization of the republic under Soviet rule. The population transfer was the latest, and not so "gentle, " episode of ethnic cleansing that increased Armenia’s homogenization from 90 percent to 98 percent. Nationalists, in collaboration with the Armenian state authorities, were responsible for this exodus. ISBN 0-472-06898-9.
{{cite book}}:|access-date=requires|url=(help) - ↑ A second reason for Armenian unity and coherence was the fact that progressively through the seventy years of Soviet power, the republic grew more Armenian in population until it became the most ethnically homogeneous republic in the USSR. On several occasions local Muslims were removed from its territory and Armenians from neighboring republics settled in Armenia. The nearly 200,000 Azerbaijanis who lived in Soviet Armenia in the early 1980s either left or were expelled from the republic in 1988-89, largely without bloodshed. The result was a mass of refugees flooding into Azerbaijan, many of them becoming the most radical opponents of Armenians in Azerbaijan.Ronald Grigor Suny (Winter 1999–2000). Provisional Stabilities: The Politics of Identities in Post-Soviet Eurasia. International Security. Vol 24, No. 3. pp. 139–178.
{{cite book}}:|access-date=requires|url=(help)نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر تاریخ (link) - ↑ Thomas Ambrosio (2001). Irredentism: ethnic conflict and international politics. USA: Greenwood Publishing Group. p. 160. ISBN 0-275-97260-7. Retrieved 1 September 2011.
- ↑ Members of Perlamentary Assembly of Council of Europe, HUSEYNOV, Rafael, Azerbaijan, ALDE;AÇIKGÖZ Ruhi, Turkey, EDG; ÇAVUSOĞLU, Mevlüt, Turkey, EDG; GOULET, Daniel, France, ALDE(Sénateur - Sénat France - Palais du Luxembourg, 15 rue de Vaugirard; HAJIYEV, Sabir, Azerbaijan, SOC; IBRAHIMLI, Fazail, Azerbaijan, ALDE; ILASCU, Ilie, Romania, NRI; ILICALI, Mustafa, Turkey, EPP/CD; ĐNCEKARA, Halide, Turkey, EPP/CD; MIRZAZADA, Aydin, Azerbaijan, EDG; PROVERA, Fiorello, Italy, ALDE; RAKHANSKY, Anatoliy, Ukraine, UEL; RIGONI, Andrea, Italy, EPP/CD; SEYIDOV, Samad, Azerbaijan, EDG;TEKELĐOĞLU, Mehmet, Turkey, EPP/CD. Mr. Rafael Huseynov, Parlamentary of PACE (2006). The Armenian policy of ethnic cleansing against Azerbaijanis (PDF). Strassbourg: Council of Europe. pp. 1-2. Nowadays, this country-invader and the Armenian lobby being its supporter with their prime goal to “create Great Armenia from sea to sea” are a serious threat not only for Azerbaijan but for a number of other countries as well. Having their secret and open activities aimed at the creation of “small Armenia states” in several countries of their compact living by using separatism, ethnic cleansing and terrorism the “Armenianism” can only be stopped by means of common efforts. . Doc. 10990. Archived from the original (PDF) on 30 July 2009. Retrieved 13 August 2013.
{{cite book}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link) - ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Donald Bloxham (2005). The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians. Oxford University Press. pp. 103–105. ISBN 978-0-19-927356-0.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ N.G. Volkova(Nataliya Georgievna Volkova - one of the leading Soviet ethnologists on Caucasus, recognized as an expert in History of Ethnicities in Caucasus. She's the author of several monographs and research studies on ethnic composition of Northern Caucasus (1969). Caucasian Ethnographical Collection of Academy of Sciences of the USSR. Vol. IV. USSR, Institute of Ethnography named after M. Maklay, Academy of Sciences, USSR, Moscow: Nauka. p. 10. 2131 Т11272.
{{cite book}}:|author=has generic name (help) - ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ Firuz Kazemzadeh (1951). The struggle for Transcaucasia, 1917-1921. New York: Philosophycal Library inc. pp. 214–215.
- ↑ Akcam, Taner (2007), A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility, Picador, pg.330
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War by Thomas de Waal ISBN 0-8147-1945-7
- ↑ (روسی) Memories of the Revolution in Transcaucasia by Boris Baykov
- ↑ de Waal. Black Garden. p. ۱۲۷–۸.
- ↑ Modern Hatreds: The Symbolic Politics of Ethnic War by Stuart J. Kaufman. Cornell University Press. 2001. p.۵۸ ISBN 0-8014-8736-6
- ↑ (روسی) Turkish-Armenian War of 1920 بایگانی‌شده در ۱۲ مارس ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
- ↑ Turkish-Armenian War: Sep.24 – Dec.2, 1920 by Andrew Andersen
- ↑ (روسی) Ethnic Conflicts in the USSR: 1917–1991 بایگانی‌شده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine. State Archives of the Russian Federation, fund 1318, list 1, folder 413, document 21
- ↑ (روسی) Garegin Njdeh and the KGB: Report of Interrogation of Ohannes Hakopovich Devedjian بایگانی‌شده در ۳۰ اکتبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine August 28, 1947. Retrieved May 31, 2007
- ↑ +By+Donald+Bloxham&lr=&source=gbs_summary_s&cad=۰ The Great Game of Genocide: Imperialism, Nationalism, and the Destruction by Donald Bloxham. Oxford University Press: 2005, pp.103-105
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ The Alteration of Place Names and Construction of National Identity in Soviet Armenia بایگانی‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine by Arseny Sarapov
- ↑ (روسی)All-Soviet Population Census of 1939 - Ethnic Composition in the Republics of the USSR: Armenian SSR. Demoscope.ru
- ↑ A Failed Empire: The Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev by Vladislav Zubok. UNC Press, 2007. ISBN 0-8078-3098-4; p. ۵۸
- ↑ Armenia: Political and Ethnic Boundaries 1878-1948 بایگانی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine by Anita L. P. Burdett (ed.) ISBN 1-85207-955-X
- ↑ Deportation of 1948-1953 بایگانی‌شده در ۲۰ نوامبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine. Azerbembassy.org.cn
- ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ Language Policy in the Soviet Union by Lenore A. Grenoble. Springer: 2003, p.135 ISBN 1-4020-1298-5
- ↑ Central Asia: Its Strategic Importance and Future Prospects by Hafeez Malik. St. Martin's Press: 1994, p.149 ISBN 0-312-10370-0
- ↑ (روسی) All-Soviet Population Census of 1959 - Ethnic Composition in the Republics of the USSR: Armenian SSR. Demoscope.ru
- ↑ (روسی) All-Soviet Population Census of 1979 - Ethnic Composition in the Republics of the USSR: Armenian SSR. Demoscope.ru
- ↑ "Карабах: хронология конфликта". BBC Russian. 29 August 2005. Retrieved 1 September 2011.
- ↑ Lowell W. Barrington (2006). After independence: making and protecting the nation in postcolonial & postcommunist states. Michigan: University of Michigan Press. p. 231. ISBN 0-472-06898-9.
In late 1988, the entire Azerbaijani population (including Muslim Kurds) — some 167000 people — was kicked out of the Armenian SSR. In the process, dozens of people died due to isolated Armenian attacks and adverse conditions. This population transfer was partially in response to Armenians being forced out of Azerbaijan, but it was also the last phase of the gradual homogenization of the republic under Soviet rule. The population transfer was the latest, and not so "gentle, " episode of ethnic cleansing that increased Armenia’s homogenization from 90 percent to 98 percent. Nationalists, in collaboration with the Armenian state authorities, were responsible for this exodus
- ↑ "Armenia. Country Reports on Human Rights Practices". US Department of State. Retrieved 1 September 2011.
- ↑ "International Protection Considerations Regarding Armenian Asylum-Seekers and Refugees" (PDF). UNHCR. Archived from the original (PDF) on 16 April 2014. Retrieved 1 September 2011.
- ↑ "НАСЕЛЕНИЕ АРМЕНИИ - ЧУТЬ БОЛЬШЕ 3,2 МЛН". Retrieved 1 September 2011.
- ↑ "SECOND REPORT SUBMITTED BY ARMENIA PURSUANT TO ARTICLE 25, PARAGRAPH 1 OF THE FRAMEWORK CONVENTION FOR THE PROTECTION OF NATIONAL MINORITIES Demographic Landscape of the Republic of Armenia" (PDF). Council of Europe ACFC/SR/II (2004) 010. Archived from the original (PDF) on 27 September 2007. Retrieved 1 September 2011.
- ↑ Arseny Saparov. "The alteration of place names and construction of national identity in Soviet Armenia". Retrieved 1 September 2011.
- ↑ "News Armenia". Archived from the original on 5 اكتبر 2011. Retrieved 1 September 2011.
{{cite news}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "Региональный семинар ЮНЕСКО по продвижению конвенции об охране нематериального культурного наследия стран Европы и Северной Америки Казань, Российская Федерация, 15-17 декабря 2004. 15-17 декабря 2004. НАЦИОНАЛЬНЫЙ ДОКЛАД ПО СОСТОЯНИЮ ОХРАНЫ НЕМАТЕРИАЛЬНОГО КУЛЬТУРНОГО НАСЛЕДИЯ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ" (PDF). Retrieved 1 September 2011.
- ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ "Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г." Retrieved 1 September 2011.
- ↑ "Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. "Эривань"". Retrieved 1 September 2011.
- ↑ Lenore A. Grenoble (2003). Language Policy in the Soviet Union. University of Michigan Press. pp. 134–135. ISBN 1-4020-1298-5.
- ↑ Ronald Grigor Suny (1993). Looking toward Ararat: Armenia in modern history. Indiana University Press. p. 138. ISBN 0-253-20773-8.
- ↑ "The New Yorker, A Reporter at Large, "Roots,"". April 15, 1991.
{{cite news}}:|access-date=requires|url=(help) - ↑ "Том де Ваал. Черный сад. Между миром и войной. Глава 5. Ереван. Тайны Востока". BBC News. 8 July 2005. Retrieved 1 September 2011.