آفتاب‌پرست

برای دیگر کاربردها، آفتاب‌پرست (ابهام‌زدایی) را ببینید.

«حربا» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای داستان کوتاهی به این نام، بوقلمون‌صفت را ببینید.

آفتاب‌پَرَست یکی از خزندگان است از خانوادهٔ آفتاب‌پرستان و یکی از معروف‌ترین انواع خزندگان دو زیست به‌شمار می‌آید. طول بدن آن‌ها از ۱٫۵ سانتی‌متر تا ۷۵ سانتی‌متر متغیر است.

آفتاب‌پرست
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	خزندگان
راسته:	پولک‌داران
زیرراسته:	سوسمار های طالبی صفت
تیره:	آفتاب‌پرستان
سردهها
Bradypodion Chamaeleo Furcifer Kinyongia Nadzikambia Brookesia Rieppeleon Rhampholeon

آفتاب‌پرست بدنی پهن دارد که از دو پهلو به هم فشرده شده‌است. این جانور دارای چشم‌های برجسته و بیرون آمده‌است که هریک به‌طور مستقل حرکت می‌کند و می‌تواند هم‌زمان جهات مختلف را ببیند. این جانور آهسته حرکت می‌کند و زبان چسبندهٔ بزرگی دارد که به بیرون پرتاب می‌کند و با آن حشرات را شکار می‌کند. دُم باریک و بلندی دارد و می‌تواند به دور شاخه‌ها بپیچد و جابه‌جا شود. همچنین می‌تواند به سرعت رنگ پوست خود را تغییر دهد و هم رنگ محیط خود شود.

محل زندگی

تقریباً نیمی از گونه‌های آفتاب‌پرست در جزیرهٔ ماداگاسکار زندگی می‌کنند. تاکنون حدود ۱۶۰ گونه از آفتاب‌پرست شناخته شده‌است. آن‌ها از آفریقا به جنوب اروپا و نیز جنوب آسیا تا سریلانکا پراکنده شده‌اند. آن‌ها همچنین در ایالات متحده، مناطقی مانند هاوایی، کالیفرنیا و فلوریدا دیده شده‌اند.

چشم

چشم آفتاب‌پرست توانایی دید ۳۶۰ درجه را دارد و در یک‌زمان می‌تواند هر دو جهت را ببیند. چشم‌های آفتاب‌پرست متمایز از هر خزندهٔ دیگری است. آن‌ها می‌توانند به‌طور جداگانه و همزمان بر روی دو جسم متفاوت تمرکز کنند، که به آن‌ها اجازه می‌دهد تا چشمان خود را به‌طور مستقل از یکدیگر حرکت دهند.

هنگامی که آن‌ها طعمه را ببینند، هر دو چشم آن‌ها در همان جهت متمرکز می‌شود و دید آن‌ها بسیار تیز و عمیق می‌شود. آفتاب‌پرست بینایی بسیار خوبی در میان خزندگان دارند که به آن‌ها کمک می‌کند تا حشرات کوچک را از راه دور (۵–۱۰ متر) شکار کنند. آفتاب‌پرست‌ها می‌توانند نور مرئی و اشعهٔ ماورای بنفش را ببینند. آفتاب‌پرست در معرض نور ماوراء بنفش سطح رفتار اجتماعی و فعالیت خود را افزایش می‌دهد و بیشتر تمایل به حمام آفتاب گرفتن و تغذیه دارد. همچنین به احتمال زیاد برای تولید مثل نیز به اشعهٔ ماوراء بنفش نیاز دارند.

زبان

یک بچه آفتاب‌پرست در هنگام شکار طعمه

زبان‌های پرتابه‌ای که ۱٫۵ تا ۲ برابر طول بدن آن‌ها است. آفتاب‌پرست برای شکار طعمهٔ خود که در فاصله‌ای دور قرار دارد از زبانش استفاده می‌کند. زبان آفتاب‌پرست‌ها عملکرد بسیار بالایی دارند و در ۰٫۰۷ ثانیه می‌تواند به شکار برسد. زبان آفتاب‌پرست عضله‌ای بسیار قدرتمند است که با ضربه به طعمهٔ آن را به سمت خود می‌مکد.

پاها

آفتاب‌پرست‌ها با استفاده از پاهای قدرتمند خود می‌توانند میان درختان حرکت کنند. پاها ظاهری انبرک مانند دارند. هر یک از پاهای آفتاب‌پرست دارای پنج انگشت هست که این پاهای تخصصی به آفتاب‌پرست کمک می‌کند تا روی شاخه‌های باریک یا ناهموار به خوبی حرکت کنند. هر یک از انگشتان نیز دارای پنجه‌های تیزی می‌باشد که هنگام بالا رفتن از درختان و صخره‌ها به آنها کمک می‌کند.

جنسیت

آفتاب‌پرست نر معمولاً آراسته‌تر است. بسیاری سر یا صورت زیبایی دارند، برآمدگی بینی و نیز برآمدگی شاخ مانندی دارند. بعضی دیگر نیز تاج‌های بزرگی را در بالای سر خود دارند.

گوش

آفتاب‌پرست نمی‌تواند زیاد بشنود. آفتاب‌پرست نیز مانند مار گوش خارجی یا میانی ندارد. با این حال، آفتاب‌پرست‌ها ناشنوا نیستند. آنها می‌توانند فرکانس‌های صوتی در محدوده ۲۰۰–۶۰۰ هرتز را تشخیص دهند.

چگونگی تغییر رنگ

گونه‌های مختلف آفتاب‌پرست می‌توانند رنگ خود را تغییر دهند و به رنگ‌های گوناگونی مانند صورتی، قرمز، نارنجی، سبز، سیاه، بنفش قهوه‌ای و زرد و رنگ های ترکیبی در بیایند. آن‌ها این توانایی را به دلیل سلول‌های رنگیزه‌دار ویژه‌ای به نام کروماتوفور که در پوست خود دارند، به دست آورده‌اند. این سلول‌ها به پیام‌های هورمونی و عصبی پاسخ می‌دهند و باعث تغییر رنگ پوست آفتاب‌پرست می‌شوند. پوست آفتاب‌پرست سه لایه از کروماتوفورها دارد:

1. پایین‌ترین لایه از سلول‌های کروماتوفور، که ملانوفور نامیده می‌شوند، رنگیزهٔ تیره رنگ دارند. این سلول‌ها شاخه‌هایی مانند دندریت‌های سلول‌های عصبی دارند که به سوی سطح پوست کشیده شده‌اند.
2. در بالای لایهٔ ملانوفورها لایه‌ای از سلول‌هایی به نام گوانوفور یا ایریدوفور وجود دارد که بلورهای بی‌رنگ گوانین انباشته در آن‌ها، نور را به گونه‌ای بازتاب می‌دهند که باعث پدیدار شدن رنگ آبی می‌شود.
3. بالاترین لایه از سلول‌های کروماتوفور، که زانتوفور نامیده می‌شوند، باعث بازتابش نورهای زرد و قرمز می‌شوند.

دانه‌های رنگیزه‌ای که در هر دسته از سلول‌های کروماتوفور وجود دارد، طول موج‌های معینی را جذب می‌کنند و بازتاب می‌دهند. در ملانوفورها این دانه‌های رنگیزه می‌توانند به صورت متفاوت درون شاخه‌های دندریتی پراکنده شوند و در نتیجه انباشتشان در پوست تغییر می‌کند. با تغییر انباشت هر کدام از رنگیزه‌ها در پوست، رنگی که از پوست آفتاب‌پرست به چشم ما نمود می‌یابد، تغییر می‌کند. این دگرگونی‌ها را پیام‌های عصبی و هورمونی هماهنگ می‌کنند.

دلایل تغییر رنگ

بیشتر مردم می‌پندارند که آفتاب‌پرست‌ها رنگشان را برای هم رنگ شدن با محیط تغییر می‌دهند. اما پژوهش‌های دانشمندان نشان می‌دهد که نور، دما و روحیهٔ جانور باعث تغییر رنگ آفتاب‌پرست می‌شود. گاهی تغییر رنگ باعث آسایش بیشتر جانور می‌شود. گاهی به جانور کمک می‌کند با آفتاب‌پرست‌های دیگر ارتباط برقرار کند.

• نور: در نظر بگیرید که یک آفتاب‌پرست قهوه‌ای می‌خواهد در آفتاب استراحت بکند. مغز آفتاب‌پرست به سلول‌های زرد پوستش می‌گوید از سلول‌های آبی زیرشان بزرگ‌تر شوند، در نتیجه، آفتاب‌پرست سبزرنگ می‌شود و این رنگ روشن کمک می‌کند نور روشن از پوست آفتاب‌پرست بازتاب یابد.
• دما: اگر آفتاب‌پرست سردش شود، رنگ پوستش تیره‌تر می‌شود تا گرمای بیشتری را از نور خورشید جذب کند.
• روحیه: اگر آفتاب‌پرست ناراحت شود، رنگ زرد یا قرمز جای رنگ عادی‌اش را می‌گیرد. رنگیزهٔ ملانین به سطح پوست بالا می‌آید و باعث تیره‌تر شدن رنگ بخش‌هایی از پوست می‌شود. این ظاهر جدید به آفتاب‌پرست‌های دیگر می‌گوید که «من برای جنگیدن آماده‌ام».

پیوند به بیرون

• Chameleons! Online E-zine
• The Advanced Chameleon Keepers website
• The Chameleon Forums
• Forums/Live Chat/DIY Videos/Chameleon care and information for beginner and advanced keepers @KeepingChameleons.com
• Chameleons Online: Help Forum - currently almost 2100 members and over 19000 posts
• Chameleon Care and Information Center website

• تصویر آفتاب‌پرست از ترکیه
• ویدئو آفتاب‌پرست در حال بالا رفتن از درخت